Σταφιδιανά ή Ταμπαχανιώτικα Κρητικά τραγούδια

 Για τον πολυ κόσμο που ακούει την ονομασία "Ταμπαχανιώτικα (κρητικά) τραγούδια" της Κρήτης, ναι μεν θα καταλάβει ότι είναι τα τραγουδια που μοιάζουν με το "Οσο βαρούν τα σίδερα" πλην όμως οι πρόσφατες μουσικολογικές αναφορές των Λ.Λιάβα και Γ.Παπαδάκη, όσον αφορά τον δίσκο-βιβλίο των Στ. και Λ.Λαϊνάκη, αν τις πάρουμε σαν σωστές, περιπλέκουν το πράγμα και αλλάζουν τελείως αυτα που ως τώρα ξέραμε και παραδεχόμασταν.  Λίγο πολυ ο Παπαδάκης υποστηρίζει ότι τα Ταμπαχανιώτικα έχουν προέλευση μάλλον τα Ανδαλουσιανά τραγούδια απο το καιρό της Αραβοκρατίας στην Κρήτη -γύρω στο 900 μ.Χ.- ή στο μετέπειτα διάστημα. Το ίδιο φαίνεται να επικροτεί και ο Λιάβας.

Η υπόθεση αυτη απο την πρώτη έως την τελευταία ματιά φαίνεται ανεδαφική. Δεν επικαλείται ούτε πηγές, ούτε κάποια μουσική ομοιότητα βρε αδερφέ και επαφίεται στη μουσική συγγένεια που ο εθνομουσικολόγος αναγνωρίζει. Αν όμως πάμε τόσο πίσω, χάνεται η συνέχεια, και η αξιοπιστία κάθε τέτοιας αναφοράς είναι εντελώς αίολη αφου οι πιθανότητες μελωδίες να ταξίδεψαν και να ενσωματώθηκαν απο άλλες συλλογικές παραδόσεις, είναι άπειρες! Παραδείγματα : Ντουρνεράκια (σέρβικο), Ντιρλαντά (βόρεια Αφρική), Μπουφετζής (αμερικάνικο).

Επειδή όμως στο χώρο αυτο συχνά γίνονται παρεξηγήσεις που καταλήγουν σε καυγάδες, θα προσπαθήσουμε απο εδω να φωτίσουμε την έρευνα χωρις να παραβλέψουμε καμμία θέση.

Παλαιότερα είχαμε ασχοληθεί με τα "Ταμπαχανιώτικα" τα λεγόμενα και "Σταφιδιανά". Εδω γίνεται αναφορά στην εργασία της ομάδας απο το Ρέθυμνο (Βασιλάκης, Ρηγινιώτης, Καρινιωτάκης κ.α.), που εξέδωσαν το βιβλίο-cd-dvd "Το Στελλάκι απο την Κρήτη" για τον Στέλιο Φουσταλιεράκη.

Οσον αφορά το άρθρο του Ρ.Κ. αυτο, σήμερα οι θέσεις μου έχουν ελαφρά διορθωθεί ως προς κάποια σημεία και ασφαλώς έχουν προκύψει νέα στοιχεία.

ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ

- Η πόλη του Αγιου Νικόλαου πιθανολογώ ότι μάλλον δεν συνεισέφερε στο θέμα των τραγουδιών αφου μέχρι το 1920 περίπου, ήταν ένα μικρο ψαροχώρι.

- Τα τραγούδια αυτα υπάρχει μεγάλη πιθανότητα έως και σιγουριά, χρονολογικά να ανάγονται και πριν τον Σταφιδάκη, αν δούμε ότι κάποιο απο τα τραγούδια που κυκλοφόρησαν στην έκδοση των Λαϊνάκηδων μιλάει για "Χαλικουτοπούλα", άρα μας πηγαίνει ενδεχόμενα στα 1830-40 όταν ήρθε το τελευταίο μεγάλο κύμα Αφρικανών σκλάβων- Χαλικούτηδων, στην περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας.

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

- Σε ριζίτικο για τη Μάχη στο Θέρισο εναντίον των Τούρκων το 1822, αναφέρεται η φράση : βιολιά 'χαν νταμπουράδες, που σημαίνει ότι και το βιολί και ο ταμπουράς ήταν σε χρήση και απο τους Τούρκους και απο τους Ελληνες, αφου γνωρίζουμε για τον βιολιστή Κιώρο που έδρασε στα μέσα του 18ου αιώνα. 

- Μία νέα ιστορία δημοσιεύεται απο τον Γ.Βαβουλέ στο περιοδικo "Κεδρισός" όπου σύμφωνα με μαρτυρία, υπάρχει σήμερα ένα πολυ παλιό μπουλγαρί που χρονολογείται απο το 1830 περίπου και το οποίο έπαιζε κάποιος Τούρκος, στην τότε αγορά των Χανίων όπου έβγαζε "καπέλο".

- Βρέθηκαν 3 εκτελέσεις της "Κρητικιάς" στην Πόλη, απο Εστουδιαντίνες, μεταξύ 1909-1911 και πρόκειται για το πασίγνωστο "Τα βάσανα μου χαίρομαι" ή "Χαλεπιανό Μανέ", με κάποιες διαφορές στις εκτελέσεις και με άλλη εισαγωγή.

Επίσης το ίδιο τραγούδι βρέθηκε σε δίσκο του 1917, σε τούρκικη εκτέλεση.

Την ίδια τούρκικη εκτέλεση άκουσα πρόσφατα απο κομπανία Τούρκων, σε μαγαζί ελληνικό της Πόλης, στην εκπομπή "Αληθινά σενάρια".

- Απο το βιβλίο του Γιάννη Ζαϊμάκη για το Λάκκο, στο Ηράκλειο και τις προηγούμενες έρευνες και δημοσιεύσεις για το ίδιο θέμα, πρόεκυψαν απίστευτα πολλά στοιχεία για την παρουσία του ταμπουρά στο Ηράκλειο, την ύπαρξη των τραγουδιών αυτων, την ύπαρξη πολλών μουσικών και την αλληλεπίδραση τουρκικής και ελληνικής μουσικής στα χρόνια 1880-1920 τουλάχιστον. Στο βιβλίο αναφέρονται τραγούδια γνωστά στο Ρέθυμνο και τα Χανιά αλλα και άγνωστα ιδιώματα του Λάκκου.

- Απο το βιβλίο "Η Οδύσσεια του βιολιού στο Μεγάλο Κάστρο" μαθαίνουμε για το μεγάλο Ηρακλειώτη μουσικό Βέκιο (Αντώνη Κωνσταντινίδη) που έπαιζε ταμπουρά, βιολί και άλλα όργανα και είχε τραγικό τέλος το 1898, απο τους Τούρκους.

- Σε τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ για το Μελί της Ερυθραίας, το 2010, ακούστηκε τραγούδι με παρόμοια μελωδία με το "Σουρμελίμ" και τίτλο "Σουρμελίμ βάϊ". Συμμετείχαν οι Σωκράτης Σινόπουλος και Κατερίνα Παπαδοπούλου.

- Βρέθηκε ο δίσκος του λυράρη Κουφιανού απο τα 1930, με τον τίτλο "Της φυλακής" όπου πρόκειται για τον σκοπό "Προσπάθησα να σ'αρνηθώ", με άλλο στίχο, τραγούδι που ηχογράφησε ο Μπαξεβάνης με το Φουσταλιέρη. Το τραγούδι πρόκειται να ακουστεί σύντομα σε μία εντεχνο-κλασσική εκτέλεση που θα κάνει πάταγο, απο ηρακλειώτικο σχήμα.

- Βρέθηκε πολυ παλιά φωτογραφία με μπουλγαρί και λύρα σε γλέντι.

- Βρέθηκε πολυ πρόσφατα φωτογραφία απο το μέτωπο της Μακεδονίας, με μπουλγαρί και λύρα

- Ο Αβυσσινός -Γιώργης Σφακιανάκης- απο το Σκαλάνι, Πεδιάδας, Ηρακλείου σε ανύποπτο χρόνο ηχογράφησε αρκετά ταμπαχανιώτικα, με μαντινάδες διαφορετικές απο τις συνηθισμένες. Σε σύντομη συνομιλία μου με το γιό του Κωστή, μου είπε ότι είναι γραμμένα γύρω στο 1970 με μαντόλα. Αναμένουμε περισσότερες πληροφορίες.
Ακούστε δείγματα εδω : Ο κανακάρης (Τα βάσανα μου χαίρομαι), Νενέ μου, Ο χτικιάρης (Δακρύζω με παράπονο-Βαρυς Ρεθυμνιώτικος), 'Οσο βαρούν τα σίδερα Ελα ελα πέρδικα μου)

- Πρόσφατα κυκλοφόρησε δεύτερος δίσκος απο τη ρεθεμνιώτικη ορχήστρα και χορωδία Παύλος Βλαστός, όπου πιστεύουμε θα περιέχονται νεότερα στοιχεία

- Ακόμα, κυκλοφόρησε δίσκος απο την χορωδία του Δήμου Ιεράπετρας, με Μικρασιάτικα

- Επίσης, απο τον χανιώτη συνθέτη, στιχουργό και παραγωγό Βαγγέλη Ζαμπετουλάκη, μάθαμε ότι το τραγούδι που έλεγε συχνά ο Νίκος Σαρρημανώλης "Μια σιδερένια κλειδαριά" και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών, ήταν δική του παραγωγή στη δισκογραφική του εταιρεία "Κρήτη", γύρω στο 1973-74

Στέλιος Συκάκης, Αθηνά Λαμπίρη