ΤΑΜΠΑΧΑΝΙΩΤΙΚΑ

Ταμπαχανιώτικα έχει επικρατήσει να λέγονται τα κρητικά τραγούδια που είναι μη χορευτικά, κυρίως παίχτηκαν με μπουλγαρί, την περίοδο 1930-1960 στη δισκογραφία και η μουσική  τους δομη είναι διαφορετική απο τα μέχρι τότε υπάρχοντα κρητικά τραγούδια όπως σιγανό, πηδηχτό,  τραγούδια (ρίμες, της τάβλας, της στράτας) συρτό και άλλους χορευτικούς σκοπους.

Η ύπαρξη τους χρονολογείται τουλάχιστον απο την καλλιτεχνική ακμη του Χανιώτη Τουρκοκρητικού, ερασιτέχνη μουσικού, Μεχμέτ Σταφιδάκη γύρω στο 1890. (στοιχεία απο Κ.Παπαδάκη-Ναύτη, Στ.Λαϊνάκη) και αν δεχτούμε ότι το μπουλγαρί του Φουσταλιέρη που υπάρχει σήμερα στην κατοχή των απογόνων του είναι κατασκευής πριν του 1900 ίσως και του 1850, αλλα και ένα δεύτερο μπουλγαρί που βρίσκεται στο στέκι του Σιμισακογιώργη και φημολογείται ότι πέρασε και απο τα χέρια του Φουσταλιέρη, είναι κι αυτο πάνω απο 100 χρονών, τα τραγούδια αυτα ίσως να διαμορφώθηκαν απο την ώσμωση του πολυεθνικού πληθυσμού των κρητικών αστικών κέντρων, Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου, Σητείας. Αγ.Νικολάου και Ιεράπετρας, το διάστημα 1850-1900 ίσως και μετα το 1870 όπου υπάρχει ενα γενικότερο αισιόδοξο κλίμα απελευθέρωσης της Κρήτης απο τον τουρκικό ζυγό.
Σταδιακά μέσα στο χρόνο, σε όλες αυτες τις πόλεις βρίσκουμε στοιχεία που διαφοροποιούν τη συνηθισμένη μουσική έκφραση των μερακλήδων κατοίκων, απο  παραδοσιακούς σκοπούς, με τραγούδια που στην πορεία ονομάζονται Μικρασιάτικα, ρεμπέτικα, λαϊκά, απλά : τραγούδια ή (ν)ταμπαχανιώτικα.

Στο παρακάτω κείμενο των Θόδωρου Ρηγηνιώτη και Κώστα Βασιλάκη, γίνεται μια προσέγγιση ψύχραιμη και μελετημένη στο θέμα της ονομασίας αλλά και της ουσίας των Ταμπαχανιώτικων, ένα κείμενο που συνόδευε την μνημειώδη έκδοση των απάντων του Στέλιου Φουσταλιεράκη, πριν 2 χρόνια !!

«Ταμπαχανιώτικα»;

Μια τελευταία παρατήρηση. Όλα αυτά τα «μερακλίδικα τραγούδια» έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια να ονομάζονται «ταμπαχανιώτικα». Ο όρος προέρχεται από την τούρκικη λέξη ταμπαχανέδες (=βυρσοδεψία) και υπήρχε ιδίως στη Σμύρνη, όπου η ανάλογη συνοικία ονομαζόταν Ταμπάχανα, ενώ καταγράφεται στη σμυρνέικη μουσική παράδοση ο Ταμπαχανιώτικος μανές, που ηχογραφήθηκε πολλές φορές και από διάφορους καλλιτέχνες. Στην Κρήτη όμως ο όρος δε φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε όταν τα τραγούδια αυτά ήταν εν χρήσει (όταν δηλαδή λειτουργούσαν στην ακμή τους οι παρέες των μερακλήδων που τραγουδούσαν στις ταβέρνες των πόλεων και των κοντινών χωριών ή στις αυλές και τα σπίθια τους) και μάλλον «πέρασε» σε μας από παρανόηση, που οφείλεται σε μια σημείωση στην τελευταία σελίδα του ένθετου βιβλίου στην κλασική πλέον αρχειακή δισκογραφική έκδοση «Οι Πρωτομάστορες». Εκεί μάλιστα αναφέρεται άστοχα ότι «ταμπαχανάδες» λέγονταν στα τούρκικα τα σανατόρια, πράγμα ανακριβές, και συνδυάζεται το υποτιθέμενο όνομα των τραγουδιών με τον πόνο των φυματικών (τροφίμων των σανατορίων), λόγω του πάθους και του ψυχικού πόνου που αναδίδουν.

Η φυματίωση θα λέγαμε συμπτωματικά πως είχε έναν ερωτικό συμβολισμό: επειδή συχνά προκαλούνταν από τον υποσιτισμό (ή τουλάχιστον εκεί αποδιδόταν, επειδή ο φυματικός ήταν χλομός, ασθενικός κ.τ.τ.), οι παλιοί Κρητικοί θεωρούσαν ότι ο έρωτας, με την ανορεξία και το γενικό «μαρασμό» που προκαλούσε λόγω της «στέρησης» του αγαπημένου ή της αγαπημένης (σκληρά τα ήθη της εποχής), ήταν μια από τις αιτίες της φυματίωσης για πολλούς νέους και νέες. Έτσι σε έντονο ψυχικό «πάθος» (δηλαδή μεγάλη αγάπη, και μάλιστα για τη λύρα) αποδίδεται από λαϊκό μύθο η φυματίωση του Ροδινού, ενώ ήδη έχουμε αναφέρει και την περίπτωση του Σταφιδάκη. Επίσης οι αδύναμες κοπέλες, εύθραυστες και ανυπεράσπιστες (επομένως ερωτικές), ήταν από τις ομάδες υψηλού κινδύνου για τη φυματίωση...

Παρόλα αυτά η σύνδεση των αστικών τραγουδιών με τη φυματίωση, τα σανατόρια κ.λ.π. και με την ονομασία ταμπαχανιώτικα δε φαίνεται να ευσταθεί καθόλου. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο σπουδαίος Σπηλιανός λαγουθιέρης Γιάννης Μαρκογιαννάκης μας είπε πως άκουσε τη λέξη ταμπαχανιώτικα μόλις το 2004, που εξέδωσε τον ομώνυμο δίσκο του ο Λάμπης Ξυλούρης!

Η παραπάνω ερμηνεία τοποθετεί σαν  "έναρξη" της ονομασίας Ταμπαχανιώτικα, στις αρχές της δεκαετίας του '80, όταν ο Αεράκης κυκλοφόρησε τους "Πρωτομάστορες". Προσωπικά όταν γνώρισα το Ναύτη το 1988, τα έλεγε ήδη "Νταμπαχανιώτικα" και μάλιστα έλεγε πως υπάρχουν πολλα και "άγραφα". Γενικότερα όλη η "παρέα" του τότε συλλόγου "Χάρχαλη" τα ήξερε με αυτη την ονομασία και πιστεύω ο Αεράκης κάπου "πάτησε" για να τα ονομάσει έτσι.

Παρόμοιο μπέρδεμα γίνεται με την ονομασία ρεμπέτικο, όπου κάποιοι την αποδίδουν στον Πετρόπουλο (1968), ένω η έκφραση ήταν ήδη καθιερωμένη και "κατωχυρωμένη" σε κείμενα φίλων, πολέμιων αλλα και ουδέτερων σχολιαστών απο το 1937 και μετεπειτα 1948 (Χατζηδάκις), 1952-55 (Σοφία Σπανούδη) κλπ κλπ (βλ.Κ.Βλησίδη : Σπάνια κείμενα για το ρεμπέτικο 1929-1959)

Με τα Ταμπαχανιώτικα δεν είναι το ίδιο, δεν έχουμε σε βάθος χρόνου καθιερωμένη σε μεγάλη έκταση την έκφραση αυτη και είναι ακόμα υπο διερεύνηση το πως και το πότε  καθιερώθηκε αυτη η ονομασία.  Θα συμβάλουμε όσο μπορούμε και μεις στο αφιέρωμα αυτο του Ρεμπέτ Καφε.