Ταμπουράδες και πρώιμα μπουζούκια στην Ελλάδα του 19ου αιώνα

Τα δύο ρεμπέτικα φόρουμ που δραστηριοποιούνται εδω και αρκετά χρόνια έχουν προσφέρει αρκετά. Εκτος απο τις ατελείωτες συζητήσεις, το σχετικό νεολαιίστικο τζερτζελέ, τις στιγμες της εκτόνωσης και της καφενειακής ατμόσφαιρας, μπορει κανεις να βρει χρήσιμα και ενδιαφέροντα στοιχεία. Κάποιοι μάλιστα μερακλήδες ξεκίνησαν κάποιες εργασίες που έγιναν συλλογικές και έτσι έχουμε χειροπιαστά αποτελέσματα, όπως οι Αμανέδες του sealabs που έγιναν pdf, οι Τεκέδες του ίδιου site όπου συγκεντρώθηκαν στοιχεία για τους υπαρκτούς τεκέδες στην Αθήνα, Πειραιά και αλλου, αναπόσπαστο στοιχείο του πρώιμου ρεμπέτικου και πρόσφατα η συγκέντρωση στοιχείων για τους "Ταμπουράδες και τα πρώιμα μπουζούκια", μια πολυ πετυχημένη έκφραση ομολογουμένως, όπου έχουμε συλλογή όλων των σχετικών πληροφοριών, έστω και σε μορφή συζήτησης τόπικ απο το ρεμπέτικο φόρουμ.



Επι του προκειμένου μία πρώτη άποψη απο τη μεριά μας σε σχέση με το τελευταίο θέμα, λαμβανομένων υπ'οψιν των ιστορικών στοιχείων που μέχρι τώρα γνωρίζουμε είναι η εξης.
Δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει τίποτα. Το τρίχορδο ή πολύχορδο όργανο που εξελίχθηκε σε μπουζούκι, πάντα υπήρχε στον ελλαδικό χώρο και όχι μόνο, υπήρχε και σε γειτονικούς λαους με παρόμοια ή διαφορετικά ονόματα, με παρόμοια ή διαφορετικά ρεπερτόρια και τρόπους παιξιματος. Έχουμε την τάση πολλες φορες να θεωρούμε τη χώρα μας, τη γενέτειρα μας, τη γειτονιά μας ως απαρχή των πάντων... λάθος!
Γραπτα στοιχεία για τον ταμπουρά και το μπουζούκι έχουμε πολλα. Ο Σταύρος Κουρούσης και ο Κώστας Κοπανιτσάνος με την έκδοση τους στα 2013 έδωσαν φως σε πολλα άγνωστα στοιχεία.
Ο Πέτρος Μουστάκας επίσης με την εργασία του δίνει επιπλέον στοιχεία.

Η δικη μου γνώμη μετα απο όλα αυτα, εδω και 2-3 χρόνια είναι πως το κυρίαρχο όργανο στον ελλαδικό χώρο το 19ο αιώνα και πιθανόν και τον 18ο ήταν ο ταμπουράς. Μιλάμε για μία εποχή που το κλαρίνο δεν υπήρχε στην Ελλάδα ει μη μόνο μετά το 1880, το βιολί επίσης δεν είχε εξαπλωθεί μέχρι το 1850 το ίδιο και το νέας σύλληψης λαγούτο που έχει 4 διπλες χορδες και κούρδισμα βιολιού ή μαντολίνου. Οι έλληνες οπλαρχηγοί χρησιμοποιούσαν κατα κόρο τον ταμπουρά είτε οι ίδιοι είτε κάποιοι ακόλουθοι τους, με σκοπο να τους τονώνει, να τους δίνει κουράγιο και να ενδυναμώνει ενότητα των πολεμιστών. Χρησιμοποιούσαν και τις φλογέρες και άλλα πνευστά, όμως ο ταμπουράς φαίνεται ότι ήταν κυρίως το μουσικό όργανο που τους εξέφραζε τις ώρες που ήθελαν να ξεφύγουν απο τη σκληρότητα του πολέμου...
Όλοι αυτοι οι πολεμάρχοι που κατόπιν κατοίκησαν την Αθήνα των 4.000 κατοίκων του 1830 και πήραν απο το δημόσιο ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών τους χωράφια και οικόπεδα, συνέχισαν να ασχολούνται με τον ταμπουρά τους, πλην όμως σταδιακά μετα την άφιξη των βαυαρών βασιλέων σταδιακά άρχισε να εκτοπίζεται, παρ'ολη την αδυναμία της Αμαλίας στους παλιούς αγωνιστές.
Το 1837 η Αθήνα είναι ακόμα γεμάτη φουστανελάδες και ο Μάρτιν Ρέερμπυ ζωγραφίζει ένα ταμπουρά στους Αέρηδες δίπλα σε κάποιους φουστανελάδες που συζητάνε. Ζωγραφίζει αναπάντεχα και τον οργανοποιό Λεωνίδα Γαίλα, ο οποίος είναι ο πρώτος σύγχρονος οργανοποιός που γνωρίζουμε! Με το θέμα του Ρέερμπυ ασχολήθηκε ο Παναγιώτης Καγιάφας και με τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη -κατασκευής Γαίλα- ο Νίκος Φρονιμόπουλος.

Η Αθήνα απο το 1840 έως το 1870 εκμοντερνίζεται και με αρχιτέκτονες έλληνες και ξένους προσπαθεί να γίνει μιά ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Τα γεγονότα που συμβαίνουν τα χρόνια αυτα έχουν να κάνουν με τους μάγκες του Ωρολογιού στην Πλάκα, με τους μοσχομάγκες, τον Μεντρεσέ, τον Κουτσαβάκη, τις λαικές εξεγέρσεις και την αναχώρηση των βαυαρών. Με το θέμα αυτο έχει ασχοληθεί ιδαίτερα ο Κώστας Φέρρης και η Θέσια Παναγιώτου ενω κάποιες νύξεις γίνονται απο τον Γιώργο Κοντογιάννη στο περιοδικό "Λαϊκό Τραγούδι".  
Οι πολιτικο-κοινωνικές εξελίξεις και το μεγάλωμα της πρωτεύουσας δημιουργούν πλέον μία άλλη ταξική διαστρωμάτωση στην Αθήνα. Στην περιφέρεια ωστόσο κουμάντο κάνουν οι τσιφλικάδες και οι κολλήγοι παλεύουν για το δίκο τους και έτσι εμφανίζονται οι "ληστές" που με τις συμμορίες τους και την παραβατικότητα τους αναγκάζουν το κράτος να οργανωθεί, να τους κυνηγήσει να δημιουργήσει νέες φυλακές και εν τέλει να τους ηρωοποιήσει!

Τα πρώτα καφε σαντάν εμφανίζονται στις όχθες του Ιλισού το 1872 και την επόμενη χρονιά τα πρώτα καφε-σαντούρ ή καφε-αμάν στην Ιερά Οδο. Θα περάσουν 10 χρόνια περίπου για να έρθουν τα καφε-αμαν στις όχθες του Ιλισού αφου θεωρούνταν παρακατιανά και "χωριάτικα" στέκια... 'Ομως η ιστορική αναγκαιότητα ήθελε τα καφε-αμάν να εδραιωθούν ένα χρόνο μετα τα καφε-σαντάν με τις βοημίδες και άλλες εργαζόμενες κοπέλλες... (Η Βοημία βρίσκεται στη σημερινή Τσεχία).
Τα καφε-σαντούρ κι αυτα δεν ήταν αθώα. Οι δανδήδες και οι λεφτάδες της εποχής καταθέτουν τον πόνο τους και οβολό τους σε αρμένισες χορεύτριες και σε σμυρνιές τραγουδίστριες. Η ρεμβώδης ατμόσφαιρα της κατα τ'αλλα οθωμανικής Μικράς Ασίας, μετακομίζει για μερικές δεκαετίες στην Αθήνα που ήδη λογίζεται ως μία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα στο ξεκίνημα της μπελ εποκ.
Την ατμόσφαιρα των καφε αμαν βρίσκουμε στη δεκαετία του 1890 στις μπυραρίες του Πειραιά κατα τον Μητσάκη και στη μπυραρία του λόφου στο Μετς το 1915, κατα μία αναδημοσίευση πάλι του περιοδικού "Λ.Τραγούδι". Σταδιακά απο το 1900 εμφανίζονται οι τεκέδες κατα αντιστοιχία των τεκέδων της Σμύρνης και της ανατολής και φτάνουμε περίπου στο 1920 -πριν την άφιξη των προσφύγων και ενω η Σμύρνη είναι για λίγο ελληνική- όπου ο Μάρκος 15-16 χρονών, αποκτάει την πρώτη του εμπειρία με το χασις και λίγο αργότερα γίνεται θαμώνας στου Μίχαλου, στου Σταύρακα, στου Πολυκανδριώτη, Γκραβαρά και άλλων τεκέδων...

Σήμερα μαθαίνουμε πως εν έτει 1882 στην Αθήνα των 50.000 περίπου κατοίκων, κάποιος κουρέας στην οδο Σόλωνος, ονόματι Νικόλαος Καλαμάς, δίδασκε βουζούκι και ταμπούρ, παρ'όλο που το περιοδικό τον παίρνει στο ψιλο... Δίδασκε και πολλα άλλα οργανα πράγμα που δείχνει πως δεν ήταν κάποιος τυχαίος...
Την ίδια εποχή οι κουτσαβάκηδες λύνουν και δένουν στις χαρτοπαικτικές λέσχες του Ψυρρή, απαιτώντας στους λεσχιάρχες να τους πληρώνουν προστασία και κυκλοφορούν με στιλέτα και φαλτσέτες...

Οι παραδοσιακοί ταμπουρατζήδες και μπουλγαριτζήδες του 19ου αιώνα, άφησαν όνομα και εποχή και ευτυχώς αρκετοί τους απομνημόνευσαν στα γραπτα τους. Την αξιολόγηση  και την καταχώρηση τους κάποιος πρέπει να κάνει ώστε να υπάρξει η συνέχεια μετα τους ομόλογους τους στη δεκαετία του 1820 που λόγω του πολέμου είχαμε κάποια ονόματα.
Ο Θανάσης Μπαταριάς στο Μεσολόγγι και ο Γιάννης Βούρτσης στην Κρήτη, ήταν δύο απο αυτους. Φανταζόμαστε πολλοι ακόμα θα υπήρχαν ειδικά στη Λακωνία και στη Μεσσηνία, στην Αχαϊα και στην Αργολίδα όπου έχουμε σκόρπιες πληροφορίες για ύπαρξη ταμπουρατζήδων και μπουζουξήδων ενω και όργανα κείνης της εποχής βρίσκονται σήμερα...!!!


συνεχίζεται