Σάββατο 19 Απριλίου 2014

Η ίντριγκα της λύρας στην Κρήτη...


Θάλασσα τελικά οι διαφορές της λύρας με το βιολί στην Κρήτη... Αν και η νέα γενιά το έχει ξεπεράσει το θέμα και το αντιμετωπίζει πιό χαλαρά, οι μελετητές και λοιποί παρατρεχάμενοι, μέσα σ'αυτούς και μεις εδώ, ασχολούνται ασμένως!!! Αυτό σημαίνει οτι υπάρχει ίντριγκα, αλλιώς;; Θέμα δεν θα υπήρχε απλά...

Ιντριγκα πχ έχουμε όταν εμφανιστεί η κοπελλιά η πολύ όμορφη στο πανηγύρι, γυρίσουν αυτόματα όλα τα μάτια να την κυττάξουν και κάποιος αμφισβητήσει δημόσια την ομορφιά της, είτε γιατί κάποια άλλη είναι ομορφότερη ή "καλύτερη" είτε γιατι έχει κάποιο ψεγάδι... Ξαφνικά από ομορφότερη του πανηγυριού γίνεται θέμα σχολιασμού... ενώ μέχρι τότε πρόβλημα δεν υπήρχε!!!

Διάβασα απόψε σχεδόν όλη την κουβέντα που έγινε πριν 2 και 3 χρόνια στο ρεμπέτικο φόρουμ και κάποια παραπλήσια τόπικς και από τα πολύ εποικοδομητικά και σε μεγάλο βαθμό ενημερωτικά που γράφονται εκεί και όλη τη διαλογική συζήτηση με άτομα που γνωρίζουν πολλά αλλά και από γνώσεις που αποκόμισα από τότε, μπορώ να εκφράσω μιά άποψη αρκετά διαφοροποιημένη από κάποια ανάρτηση που είχα κάνει εδώ τότε εν βρασμώ ψυχής...


Κατ'αρχήν να δηλώσω ότι προσυπογράφω το υψηλό επίπεδο των συζητήσεων και των γνώσεων των συμμετεχόντων!! Μέσα σε αυτούς μουσικοί της έντεχνης (κλασσικής) και παραδοσιακής μουσικής απ'όσο μπορώ να καταλάβω... και επιπλέον ο Νίκος Πολίτης, εγγονός του μέγα λαογράφου Νικόλαου Πολίτη και ανηψιός του Λίνου Πολίτη και ένας εκπρόσωπος του ΚΕΠΕΜ του Σίμωνα Καρρά.    



Πρόλογος

Η κόντρα μεταξύ λύρας και βιολιού φαίνεται να ξεκινάει στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Αν υπήρχε έως τότε δεν γνωρίζουμε, πάντως από τα μέχρι σήμερα ευρήματα κάθε άλλο... Υπήρχε πλήρης σύμπνοια και συμπαράσταση του ενός οργάνου με το άλλο, των οργανοπαικτών δηλαδή...!! Πριν το 1920 στο νομό Χανίων έπαιζαν μαζί σε γλέντια -γάμους και πανηγύρια- λυράρης με βιολάτορα ή βιολάτορας με βιολάτορα. Σε άλλα μέρη της Κρήτης έπαιζαν λυράρης με λυράρη. Πριν το 1900 έπαιζαν στα Χανιά και χωρίς συνοδεία λαγούτου αφού το λαγούτο καθιερώθηκε στα Χανια σταδιακά μετά το 1850 και περισσότερο μετά το 1900. Στο Ρέθυμνο καθιερώθηκε μετά το 1920, στο Ηράκλειο μετά τον πόλεμο (1945) και στο Λασήθι περίπου μετά το 1960 και με πολύ αργό ρυθμό. Η χρησιμοποίηση δύο σόλο οργάνων σε μεγάλα γλέντια (γάμους-πανηγύρια) είχε την έννοια της "ομάδας", δηλαδή όταν δεν υπήρχε λαγούτο, ήταν εντάξει βιολί με λύρα ή βιολί με βιολί, ενώ άλλες φορές υπήρχε η περίπτωση της υποχρέωσης, ο ένας να είναι καλεσμένος από το γαμπρό και ο άλλος από τη νύφη (τον πατέρα της, συγκεκριμένα). Τέλος στα Χανιά, όταν ο γάμος γινόταν μέσα στο σπίτι (δεν υπήρχαν τα κέντρα τότε), υπήρχε η περίπτωση να παίζει μία ζυγιά στο κατώι και μία στον οντά (βλ.Δεικτάκη, Χανιώτες μουσικοί, τόμος 1,Γιάννης Μανιατάκης). 

Πριν το 1900 συνηθέστατα στα γλέντια ο οργανοπαίκτης ήταν ένας, λυράρης ή βιολάτορας. όλοι εμείς που αναφερόμαστε συχνά στα ονόματα των : Κιόρου, Θοδωρομανώλη, Καναρίνη, Ματζοράνα, Καραγκιουλέ, Αγγανά, Πίσκοπου κ.α. να φανταστούμε ότι τα περισσότερα χρόνια έπαιζαν μόνοι τους!!! (βλ.Μαν.Χατζάκης)
Όμως γιατί τα αναφέρω τα παραπάνω;; Εδώ δεν ασχολούμαστε με το λαγούτο, το μαντολίνο, το μπουλγαρί, την ασκομαντούρα, το νταούλι, την κιθάρα, το τραγούδι, τη μουσική, τη μαντινάδα, το χορό, τις φορεσιές κλπ αλλά με το αν παίζονταν περισσότερο και που η λύρα ή το βιολί. Αυτό είναι το βασανιστικό και ιντριγκαδόρικο ερώτημα.... Όχι αν παίζει καλά ο παίκτης, όχι αν είναι έμπειρος, μερακλής, καλός γλεντιστής, αλλά αν ο παπούς του έπαιζε λύρα ή βιολί...
Και γιατί αυτό;; Υπάρχει κάποιο βραβείο;; Ίσως... ίσως να κρύβονται κάποια συμφέροντα, τοπικισμοί, εμμονές εγωισμοί, εγωισμοί εγωισμοί... 
Αν όμως δεν είναι κάτι από αυτά και κρύβεται απλή περιέργεια, διάθεση γιά έρευνα ή  επιστημονική μελέτη, τότε συνεχίζω...!!!

Παρεπιπτόντως να ενημερώσω ότι απέκτησα φιλία με έναν από τους δύο-τρεις κρητικούς περισσότερο ενημερωμένους συλλέκτες παλαιών όπλων στην Κρήτη και μπορώ να πώ ότι στον τομέα αυτό δεν υπάρχει ανάλογο πρόβλημα. Τα περισσότερα όπλα στο 18ο αιώνα ήταν ιταλικά (Carlo n figli) και γαλλικά (Charleville) ενώ στο 19ο αιώνα ξεκίνησαν και οι κρητικοί να συναρμολογούν και φτιάχνουν όπλα (σισανέδες κ.α.) !! Είναι λοιπόν αξιοσημείωτο ότι στον τομέα αυτό δεν υπάρχει καμμία μισαλλοδοξία περί της πατρότητας και "καταγωγής" των όπλων...

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Ρεμπέτικο φόρουμ
Συζήτηση 1 Το βιολί στην παραδοσιακή Κρητική μουσική 
Συζήτηση 2 Το βιολί στην Ελλάδα και η σχέση του με την κοινωνική διαστρωμάτωση



Η κόντρα 
 1
Όλα δείχνουν ότι η κόντρα ξεκίνησε γύρω στο 1951-52 όπως λέει ο ίδιος ο Ναύτης -Κώστας Παπαδάκης βιολάτορας από την Κίσαμο, Χανίων- όταν στο ραδιοφωνικό σταθμό της Αθήνας, ετέθη θέμα γιά το ποιός θα κάνει εκπομπές στο κρατικό ραδιόφωνο, στον ένα και μοναδικό σταθμό της Αθήνας και από τους ελάχιστους της χώρας, σαν εκπρόσωπος της Κρήτης, λυράρης ή βιολάτορας;; Ήδη από το 1938 και έως το 1940 είχαν παίξει στον ίδιο σταθμό ο Ναύτης με τον Καβαλιεράκη, σύμφωνα με τη βιογραφία του και σύμφωνα με μαρτυρία του στον γράφοντα, ο Καραβίτης με τον Μπαξεβάνη και ο Κουφιανός με τον Κουτσουρέλη σύμφωνα με την εγγονή του Κουφιανού σε συνέντευξη της στον γράφοντα πριν 3 χρόνια. Επίσης μεταπολεμικά ξεκίνησαν τις θρυλικές εκπομπές τους τα αδέρφια Στέλιος και Γιώργος Κουτσουρέλης στο σταθμό της Αθήνας. Ο Ναύτης έπαιζε από το '48 που ανέβηκε στην Αθήνα έως το '52 στο μαγαζί του Μπασιά μαζί με το Γιώργο Κουτσουρέλη και εκεί ερχόταν και έπαιζε ο Κώστας Μουντάκης (ο οποίος πιθανολογώ ότι τα χρόνια που υπηρέτησε χωροφύλακας στο Καστέλι, Κισάμου είχε αναπτύξει φιλία με τον Κουτσουρέλη). Όλοι αυτοί έπαιζαν σταθερά και στο ραδιοφώνο, αλλά η εκπομπή ήταν στο όνομα των αφων Κουτσουρέλη.
Ο Ναύτης τότε ήταν εισπράκτορας στα λεωφορεία στην Αθήνα (1948-52) ενώ ο Μουντάκης από τη χωροφυλακή, πήγε στο γραφείο του Σοφοκλή Βενιζέλου γύρω στο '51. Τι σύμπτωση κι ο θείος μου ο Λευτέρης τότε περίπου δούλεψε γιά κάποιο διάστημα στο γραφείο του Σ.Β. και ποτέ δεν τον ρώτησα σχετικά γιατί δεν ήξερα γιά τον Κ.Μ.
[Να σημειώσω ότι καστελιανός κάποτε μου είπε μιά ιστορία γιά το Μουντάκη στο Καστέλι (την οποία δεν θυμάμαι) και πρόσφατα στα Ρούματα επίσης κάποιος άλλος, γιατί ένα διάστημα υπηρέτησε ο Μ. και στα Παλαιά Ρούματα. Τη δεύτερη έχω ηχογραφημένη. Εκ των ενόντων βγάζω το συμπέρασμα ότι ο Μουντάκης δεν αρκείτο σε αυτά που ήξερε στο Ρέθυμνο, έψαχνε να μάθει περισσότερα και να αποκτήσει ευχέρεια σε όλα τα ακούσματα της Κρήτης. Αργότερα επεκτάθηκε και σε ακούσματα εκτός Κρήτης. Πρόσφατα το ίδιο έχουν κάνει κι άλλοι καλλιτέχνες και αυτό είναι υπέρ τους. Σίγουρα όμως κάθε τόπος πρέπει να αντιπροσωπεύεται από τους γηγενείς αυθεντικούς καλλιτέχνες του, όσο κι αν καμμιά φορά είναι κατώτεροι τεχνικά.]

Άρα το έδαφος στο ραδιόφωνο υπήρχε, διαφωνία μεταξύ των κρητικών μουσικών δεν υπήρχε (εξ όσων γνωρίζουμε). Ο υπεύθυνος της ραδιοφωνίας Σίμων Καρράς (σύμφωνα με το Ναύτη) ήταν αυτός που ξεκίνησε να δημιουργεί το θέμα. Ο Καρράς είχε αρχίσει το συλλεκτικό του έργο χρόνια πριν. Μέσα στη δεκαετία του 1930-40, βρίσκουμε αρκετούς δίσκους 78 στροφών με ηχογραφήσεις του.

ODEON Ελλάδος 1938
ΚΑΤΩ ΣΤΟΥ ΒΑΛΤΟΥ ΤΑ ΧΩΡΙΑ  Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΤΟ ΛΕΝΕ ΟΙ ΚΟΥΚΟΙ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΣΤΟΝ ΑΔΗ ΘΑ ΚΑΤΕΒΩ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΚΙ ΑΝ ΠΑΣ ΜΑΛΑΜΩ ΓΙΑ ΝΕΡΟ  Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΣΑΡΑΝΤΑΠΕΝΤΕ ΜΑΣΤΟΡΟΙ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΚΑΤΩ ΣΤΟ ΓΙΑΛΟ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό


ODEON Ελλάδος 1939
ΜΑΥΡΟ ΓΕΜΕΝΙ   Σίμων Καρράς & Χορωδία / Παραδοσιακό
ΠΑΝΩ ΣΕ ΤΡΙΚΟΡΦΟ ΒΟΥΝΟ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
Ο ΡΟΒΑΣ ΜΑΣ ΕΚΙΝΗΣΕ Χορωδία Σίμωνος Καρρά Παραδοσιακό
ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΗΜΕΝΗ ΣΟΥ ΠΟΔΙΑ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΣΕ ΨΗΛΟ ΒΟΥΝΟ Σιμών Καρράς / Παραδοσιακό
ΣΑΡΑΝΤΑΠΕΝΤΕ ΜΑΣΤΟΡΟΙ Οργανικό / Παραδοσιακό

ODEON Ελλάδος 1940
ΚΑΤΩ ΣΤΟ ΚΑΜΠΟ ΤΟ ΒΑΘΥ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακό
ΚΑΤΩ ΣΤΟ ΡΕΜΑ ΤΟ ΒΑΘΥ Χορωδία Σίμωνος Καρρά / Παραδοσιακά

Ο κύκλος του Σίμωνα Καρρά πρέπει να μελετηθεί και αυτό ίσως να είναι αντικείμενο μελλοντικής μου έρευνας. Σίγουρα ήταν στην παρέα της Σοφίας Σπανούδη.
[...] Η Σοφία Σπανούδη γεννήθηκε το 1878 στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε το 1952 στην Αθήνα. Μουσικός, μουσικοκριτικός και συγγραφέας, διετέλεσε καθηγήτρια πιάνου στην Πόλη. Το 1922 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα και διορίστηκε καθηγήτρια στο Εθνικό Ωδείο. Με τα άρθρα και τις κριτικές της έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη της ελληνικής μουσικής και γενικότερα των μουσικών πραγμάτων στην Ελλάδα [...].

Η Σπανούδη μέχρι και τη διάλεξη του Μάνου Χατζιδάκι γιά το ρεμπέτικο, υπήρξε σκληρή πολέμιος του. Σχετικά άρθρα της βρίσκονται στα βιβλία του Κ.Βλησίδη. Κατά σύμπτωση σε έρευνα μου σε χανιώτικες εφημερίδες, βρήκα ένα μικρό μονοστηλάκι της σε εφ. των Χανίων του 1938, σχετικά με το "βασιλιά των οργάνων, το βιολί", όπως το αποκαλεί. Αυτό μπορεί να δείχνει την αγάπη της προς το βιολί, δείχνει ενδεχόμενα όμως και τη μονομέρεια της απέναντι στο όργανο, ότι δηλαδή το φαντάζεται σαν το όργανο της κλασσικής ορχήστρας και μόνο και όχι το λαϊκό όργανο...!!!

2
Η επόμενη σκηνή της κόντρας λύρας-βιολιού στην Κρήτη είναι  η επίσημη έναρξη της δίωξης από το κρατικό ραδιόφωνο της Κρήτης, τουλάχιστον. Προσωπικά έχω αναφορές πρώτα-πρώτα από το Ναύτη την περίοδο 1990-95, στη συνέχεια σποραδικά από άλλους και πιό πρόσφατα από πολλούς κρητικούς καλλλιτέχνες, από το 2007 έως σήμερα, γιά το σταθμό της Σούδας (ΕΡΑ, πρώην ΕΙΡ) και το προηγούμενο σταθμό του Βασίλη Δασκαλάκη που στη συνέχεια τον πήρε το ΕΙΡ. Ο παλιός σταθμός βρίσκονταν στο υπόγειο ενός νεοκλασσικού στην Ελ.Βενιζέλου στα Χανιά, έως το 1954 ή 55. Εκεί έπαιζαν από το 1947 οι λαϊκοί καλλιτέχνες Γ.Κουτζόγλου (μπουζούκι), Ανδ.Βαμβακάς (κιθάρα), Αντ.Κατινάρης (μπουζούκι) και οι κρητικοί Ναύτης, Μανιουδάκης, Γαλαθιανάκης, Μαύρος, Κουτσουρέλης, Παπουτσάκης κ.α. Υπεύθυνος προγράμματος ήταν γιά ένα διάστημα ο ακκορντεονίστας και μαέστρος Καβαληνέας. (βλ. Γ.Φθενάκη: Σινέ Σαντάν). Ο βιολάτορας Γ.Μαυροδημητράκης (γεν.1935) μου είπε ότι γύρω στο 1952 τον έβαλε ο Καβαληνέας υπεύθυνο του προγράμματος, όσον αφορά τους κρητικούς μουσικούς που θα έπαιζαν ζωντανά στο στούντιο. Ο Γιώργης λοιπόν κανόνιζε ποιός θα παίξει στο ραδιοφωνικό σταθμό Χανίων καθημερινά. Η συζήτηση αυτή υπάρχει ηχογραφημένη, ο Γιώργης είναι εν ζωή.
Η διαταγή που εκδόθηκε το 1955 γιά τη μη μετάδοση βιολιού με κρητική μουσική υπάρχει στη συζήτηση του φόρουμ και θεωρώ περιττό να την ξανα-αναφέρω. Αν υπάρχει αντίρηση θα την αναρτήσω σε περίοπτη θέση...
Οι δίσκοι με βιολί έως το 1955 ήταν 36. Από το 1954 έως το 1958 που έγραψε ο Ναύτης ακόμα ένα δισκο, υπάρχει κενό... Από το σχετικό κατάλογο του Διονύση Μανιάτη, οι δίσκοι με βιολί στη δισκογραφία των 78 στροφων είναι:  

Μαριάνος (Χανιά): 10 (λαγούτα: Κουρής, Κουτσουρέλης)
Μαύρος (Χανιά): 6  (λαγούτα: Γιώργος και Στέλιος Κουτσουρέλης)
Καλογερίδης (Ηράκλειο): 6  (συνοδεία άγνωστος)
Χάρχαλης (Χανιά): 5  (λαγούτο: Σταύρος Μαυροδημητράκης)
Λαγουδάκης Μιχάλης (Λασήθι): 3  (συνοδεία, άγνωστος)
Γαλαθιανάκης (Χανιά): 2  (λαγούτο: Δημήτρης Γαλάνης)
Δερμιτζογιάννης (Λασήθι): 2  (συνοδεία, άγνωστος)
Ναύτης (Χανιά): 2   (λαγούτο: Δημήτρης Σημαντηράκης)
ΣΥΝΟΛΟ : 36

Προπολεμικά : 24  -  Μεταπολεμικά (έως το 1954) : 12


Οι αντιδράσεις του Ναύτη και των άλλων βιολατόρων τα χρόνια εκείνα ήταν μεγάλες. Ομως ο Ναύτης εκτός από τις μεγάλες επιτυχίες που είχε εδώ, σε ηλικία 38 χρόνων το '58, είχε δύο παιδιά δικά του και τέσσερα της γυναίκας του από τον πρώτο της γάμο και συμπέρασμα δικό μου είναι ότι γι'αυτό μάλλον έφυγε στην Αμερική αφού ακουγόταν ότι στην Αμερική οι καλλιτέχνες βγάζουν πολλά χρήματα Έτσι έφυγαν μαζί με το λαγουτιέρη του, Δημήτρη Σημαντηράκη, με τον οποίο ήταν και σύγγαμβροι. Στις ΗΠΑ έμεινε μέχρι το 1975 ενώ κάποια καλοκαίρια γύρω στο 1970 επέστρεψε στην Κρήτη, όταν και κυκλοφόρησε στην εταιρεία του Βαγγ.Ζαμπετουλάκη ένα 45άρι.

Τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ήταν δυσοίωνα για τους χανιώτες μουσικούς. Το 1958 έφυγε ο Ναύτης με το Σημαντηράκη στην Αμερική. Ο αδερφός του Γιώργου και Στέλιου Κουτσουρέλη, Μανώλης πεθαίνει το 1958 και έτσι τα δύο αδέρφια θα σταματήσουν να παίζουν και να παίρνουν μέρος σε διασκεδάσεις. Ο Γ.Κ. επανεμφανίστηκε στη δισκογραφία γύρω στο 1967 και στη δεκαετία του 1970 με το Νίκο Ξυλούρη.
Το νέο ανερχόμενο «αστέρι» της εποχής ήταν ο λαγουτιέρης Μιχάλης Πολυχρονάκης, ο οποίος έφυγε κι αυτός στην Αθήνα το 1958, όπου εκεί έκανε α
ξιόλογη καρριέρα και είναι ίσως ο μόνος από τους χανιώτες που κατόρθωσε να κάνει όνομα παγκρήτια μετά το 1960 και μέχρι το 1995!  (διορθώνω, επίσης ο Π.Κρασσαδάκης και ο Γ.Κουκάκης, λαγουτιέρηδες)
Λίγα χρόνια αργότερα έφυγε στην Αθήνα και ο καλύτερος χανιώτης λαγουτιέρης, ο Δημήτρης Γαλάνης, που παίζει εκπληκτικά στο "Συρτό χαραυγή" το 1951. Ενα ακόμα από τα ανερχόμενα αστέρια, ο βιολάτορας Αντώνης Αναγνωστάκης στις αρχές της δεκ.'60 έχασε τον αδερφό του και σταμάτησε να παίζει. Τέλος ο Πέτρος Καρμπαδάκης που ξεκίνησε στα τέλη της δεκ.50 ως έφηβος να παίζει και φάνηκε ότι θα προχωρήσει, έφυγε κι αυτός στην Αθήνα όπου έκανε μεγάλη καρριέρα παίζοντας με όλους τους μεγάλους και τραγουδώντας, ενώ άφησε πλούσια δισκογραφία στις 45 στροφές.
Στην ουσία μόνο ο Κουνέλης, ο Μάρκος Παπαδάκης (εν ζωη) και ο Κατράκης (εν ζωη) έμειναν στα Χανιά να υπερασπιστούν το βιολί αν και υπήρχαν κι άλλοι, όμως δεν ήταν τόσο επαγγελματίες όσο οι προηγούμενοι. Αποκλειστικά επαγγελματίας ίσως δεν υπήρξε κανείς από αυτή τη γενιά, εξόν του Μιχάλη Κουνέλη. Οι δύο μεγάλοι βιολάτορες της εποχής που είχαν τεράστια ζήτηση στα γλέντια και μεγάλη αναγνώριση από τον κόσμο ο Μαύρος (Νίκος Σαριδάκης) και ο Χαραλάμπης ο Παπουτσάκης, πιθανόν τους αρκούσαν οι απολαβές από τα συχνά γλέντια που έπαιζαν.

Τα περιστατικά που αναφέρονται στη συζήτηση από παραπομπές, όπου οι βιολάτορες αναγκάζονταν να παίζουν λύρα σε στυλ βιολιού, κατεβάζοντας τις χορδές ώστε να παίζονται με την ψύχα των δακτύλων, ώστε να τους δεχτούν στο ραδιόφωνο, έχουν τη σημασία τους. Τέτοια περιστατικά οι φανατικοί της λύρας τα θεωρούν ψεύτικα και φανταστικά... Δεν μπορεί κανείς να θεωρεί εαυτόν εχέφρονα και τους άλλους ανισόροπους. Αυτό είναι φασισμός!!!

3
Η τρίτη φάση έχει να κάνει με το σταμάτημα του Σίμωνα Καρρά σαν υπεύθυνου στην ΕΡΤ το 1973. Στο πόστο αυτό το 1976 ανέλαβε ο Παναγιώτης Μυλωνάς, ο οποίος συνέχισε την ίδια ακριβώς τακτική. Είναι κάτι που το έμαθα από τη συζήτηση στο φόρουμ και θα το ερευνήσω...



Οι αιτίες...
1
Από το συζήτηση 1, ποστ 241 : [...]Μία ακόμα μαρτυρία ενός των γνωστότερων μαθητών του Καρά, του Ιωάννη Αρβανίτη, όπως την βρήκα σε ένα άλλο φόρουμ, όπου έγραψε ο ίδιος τα παρακάτω: "Όπως ο ίδιος ο Καράς μου είπε, αυτός και ο Κ. Μουντάκης πίστευαν τότε ότι η λύρα είναι το γνησιότερο και παλαιότερο όργανο της Κρήτης. Έτσι την προώθησαν εις βάρος του βιολιού. Αυτό ο Καράς, όπως -επαναλαμβάνω- ο ίδιος μου είπε, το παραδέχτηκε ότι ήταν λάθος τους και το μετάνοιωσε, προσθέτοντας: "έτσι δυστυχώς δεν καταγράψαμε πολλούς βιολάτορες που έπαιζαν θαυμάσιους σκοπούς"." [...] 
προκύπτει ότι είτε ο Καρράς ήθελε άλλοθι και ρωτούσε τον Μουντάκη -λες και δεν ήξερε ο ίδιος ο Καρράς, λες και δεν μπορούσε να ρωτήσει κι αλλους...- είτε και ο Μουντάκης ήταν κατά κάποιο τρόπο συμμέτοχος σε όλο αυτό και ευσχήμως το ΚΕΠΕΜ πετάει τη μπάλλα εκεί... Δεν γνωρίζουμε μετά από 60 χρόνια και δεν διακινδυνεύουμε τέτοια κρίση. Ο Μουντάκης είχε βοηθηθεί από τους χανιώτες και πρώτα από τον Κουτσουρέλη απεριόριστα.

2.Το περιβάλλον των Σπανούδη, Μαζαράκη, Baud Bovy

3. Η λάθος πεποίθηση του Καρρά ότι σε όλο τον ελληνικό χώρο παίζονταν η λύρα σαν κυρίαρχο όργανο και μόνο αυτή!!
5. Η ακλόνητη πίστη και το προπολεμικό γούστο του Καρρά, περί της χρήσης του βιολιού ως συμφωνικό όργανο και ποτέ ως παραδοσιακό ελληνικό.
6. Η επιβολή ενός οργάνου συμβόλου που θα αποτελούσε πόλο έλξης και σημείο αναφοράς, με ιστορικές αφετηρίες και τουριστικό ενδιαφέρον. Ιδεοληψίες ανάλογες ενός Μεταξά...

 Η προσωπική μου γνώμη γιά τη μισαλλοδοξία αυτή του Καρρά, είναι ότι οφείλεται -όπως υποψιάζομαι- δυστυχώς στις προσωπικές διενέξεις με τον Κώστα Παπαδάκη αλλά και την ειλλημένη απόφαση της παρέας των Baud-Bovy, Μαζαράκη κλπ να αφαιρέσουν το βιολί, το μπουλγαρί, την ασκομαντούρα και τα φιαμπόλια από την κρητική παραδοσιακή μουσική και να καθιερώσουν τη λύρα και το λαγούτο σαν όργανα σύμβολα της (νεο)κρητικης μουσικής.
Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά το βιβλίο που κυκλοφόρησε πρίν μερικά χρόνια, με επιμέλεια του Λ.Λιάβα,  θα πειστεί γιά του λόγου το αληθες!!

Η ουσία

Η παρέμβαση του Σ.Καρρά στην παραδοσιακή μουσική της Κρήτης ήταν απαράδεκτη επιστημονικά, λαογραφικά και σε όποια βάση να το
θέσουμε και εν τέλει από πλευράς ισοπολιτείας και ανθρωπιάς. Όσο κι αν το ΚΕΠΕΜ - σήμερα αποδιώχνει το χαρακτηρισμό "αβυσσαλέο μίσος" που εμείς εδώ "εκστομίσαμε", τόσο τα γεγονότα θα τους διαψεύδουν. Ο Σίμων Καρράς προσπάθησε να σβήσει κι ως ένα βαθμό τα κατάφερε, πολιτιστικά από το χάρτη μία παράδοση, έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του, 100δες μουσικούς, δεκάδες μελωδίες, τα γούστα και τα μεράκια εκατοντάδων χιλιάδων κρητικών σε Κρήτη, Ελλάδα και εξωτερικό, τις μνήμες και τις όμορφες στιγμές πολλών γενεών κρητικών και οδήγησε σε σύγκρουση όλο το νησί, όσον αφορά αυτό το θέμα, γιατί το νησί δυστυχώς είχε κι άλλα πεδία να ανταγωνιστεί...

Παράλληλα άφησε την πλούσια παράδοση του ταμπουρά να εξαλειφθεί (αν και ακόμα ο ίδιος ο πατέρας του έπαιζε!!!), το όργανο που κατά την άποψη μας ήταν το κυρίαρχο στον ελλαδικό χώρο τον 19ο αιώνα, προς κέρδος του ευρωπαϊκού κλαρίνου!!! Άφησε την ασκομαντούρα, την τσαμπούνα και το ζουρνά να χαθούν ενώ προώθησε και αυτός και άλλοι τα ευρωπαϊκά ξενόφερτα από τη δύση, χάλκινα πνευστά. Και αν πραγματικά ήθελε να διασώσει τη λύρα στα νησιά και αλλού, θα έπρεπε κάπου να το αναφέρει -ότι παλιά εδώ παίζονταν λύρα- ώστε να το μάθουν οι επόμενες γενιές και να το γνωρίζουν. Αντ'αυτού μόνο στην Κρήτη αποφάσισε να κάνει τέτοιο ακρωτηριασμό κι αυτό η παράδοση και ο λαός δεν θα του το συγχωρήσει ποτέ.

Μπορεί να φτιάχτηκαν περιουσίες, μπορεί να παίχτηκαν άλλες τόσες στο κουμάρι (τζόγο,ζάρια, χαρτιά), μπορεί να σπαταλήθηκαν τα λεφτά των μερακλήδων οπουδήποτε... Μπορεί να φτιάχτηκαν ονόματα και σπουδαίες καρριέρες, αλλά όλα αυτά έμειναν εδώ... και μία ντροπή θα σέρνεται γιά όλους αυτούς τους πολέμιους μιάς παράδοσης... δυστυχώς... Και κανείς δε χαίρεται γι'αυτό... Άλλοι χάρηκαν τους πακτωλούς... Θεός σχωρέσ'τους.

Όσον αφορά το ερώτημα που ετέθη στο φόρουμ, συζ. 1-Ποστ 186:
Και μία ερώτηση: Για το χαράκωμα των δίσκων από πού το ξέρουμε; Ποιος το αναφέρει;
R.C.
Γιά το χαράκωμα των 78ρηδων δίσκων με βιολί που δεν ήταν πάρα πολλοί, μας μίλησαν σε εμάς τη νεώτερη γενιά, ο Ναύτης, ο Γομπάκης, ο Καστάνης, ο Μανιουδάκης και άλλοι πολλοί. Να τους ακυρώσουμε; Να τους βάλουμε "χ";; Να τους βγάλουμε (πολλοί απο αυτούς συγχωρεμένοι), τρελλούς;; Και γιατί να μη βγάλουμε τότε τρελλό τον Καρρά και τον υπουργό που το υπέγραψε αυτό το ανοσιούργημα που προωθούσε την τούρκικη λύρα, όπως την έλεγε ο Ναύτης ή πολίτικη όπως την έλεγε ο Καρράς ή ρωμέϊκη όπως τη λεω εγώ ;; (βλ.και τούρκικος καφές). 
Στο σταθμό της ΕΡΤ στη Σούδα έκανα και εγώ 4 εκπομπές, στη δράση της ΕΡΤ με τη συμμετοχή πολιτών στο πρόγραμμα της το 2010. Η αγαπητή διευθύντρια Άννα Μακράκη μου έδειξε το ράφι που υπάρχουν όλοι οι 78ρηδες δίσκοι, παρ'ολα αυτά ποτέ δεν τους είδα από κοντά και ποτέ δεν μου τους έδωσε να τους βάλουμε στα πικαπ... Πιστεύω ότι είναι ακόμα εκεί, στη Σούδα κάποιοι από τους χαρακωμένους δίσκους, ας πάνε οι υπεύθυνοι του ΚΕΠΕΜ να τους δουν, αν τους αφήσουν... ή ας πάρουν ένα τηλέφωνο... Η αλήθεια είναι ότι δεν έθεσα θέμα στη διευθύντρια γιά το χαράκωμα, απλά ζήτησα να δω τι υλικό υπάρχει...
Είναι δυνατόν να εφηύραν κάποιοι μουσικοί όλο αυτό το "παραμύθι";; Δε νομίζω...



Σήμερα

Αντί να παραγκωνιστεί το βιολί, οι πολέμιοι του βιολιού "πέτυχαν" το αντίθετο... Μέσα σε 20 χρόνια (1970-1990) ο κόσμος έγκωσε, κουράστηκε, βαρέθηκε το άκουσμα της λύρας και ξαναγύρισε στα παλιά. Οι ίδιοι οι λυράρηδες ανακυκλώθηκαν στα ίδια και τα ίδια, οι χανιώτες έπαψαν να βγάζουν συρτά όπως παλιά και οι ιδέες εστέρεψαν. Οι φανατικοί της λύρας με το να εξωβελιστεί το βιολί, δεν είχαν με κάτι να τη συγκρίνουν και πρώτοι αυτοί τη βαρέθηκαν...!!! Ο Ρος ήρθε στην Κρήτη το 1975, στα Χανιά το κλίμα δεν τον σήκωσε και αφού έφυγε στην Αθήνα και σταδιακά, σιγά σιγά τα κρητικά άρχισαν να το γυρίζουν σε έθνικ...

Ομως οι βιολάτορες των Χανίων και του Λασιθίου λες και αναστήθηκαν και ο κόσμος γύρισε σε αυτούς με δίψα μετά το 1995 περίπου!! Πολύ σωστά αναφέρεται στη συζήτηση του φόρουμ, γιά 40 χρόνια "κυνηγιού" του βιολιού. Σαν να μην έφτανε αυτό, πρόσφατα οι ασκομαντουράρηδες και οι μπουλγαριτζήδες εγέμισαν την Κρήτη. Μπορεί το "σκυλοκρητικό" για κάποια περίοδο να πήγε να καλύψει τα πάντα, αλλά ευτυχώς η ίδια η βάση (ο λαός) το αποκύρηξε και ήδη τα ντραμς τα αρμόνια και τα διάφορα κλαμπατσίμπαλα έχασαν το γόητρο τους στην κρητική "ορχήστρα".



Η θεραπεία

Αναμένουμε τις προτάσεις γιά το πως θα μπορούσε να θεραπευθεί όλο αυτό, αν και ο κόσμος, ο λαός ήδη έχει δώσειλύσει... Η ρετσινιά όμως υπάρχει και η (κατάπτυστη) διαταγή επίσης!!
Προτείνουμε λοιπόν εφόσον το σωματείο του Σ.Καρρά υφίσταται και δραστηριοποιείται έντονα, τη δημόσια παραδοχή με κάποιο έγγραφο (δεν είμαστε μωρά παιδιά να κάνουμε υποδείξεις),  του λάθους και επεξηγήσεις γιατί έγινε ή να δηλωθεί αν οι λόγοι είναι άγνωστοι. Αυτό πλέον θα είναι κάποιο ιστορικό ντοκουμέντο, γιατί μέχρι σήμερα υπάρχει η εκκρεμότητα πέραν της συγγνώμης μέσω τρίτων που έκανε το 1999 ο Σίμων Καρράς...
Επίσης όλο αυτό το υλικό με παλιές πολύτιμες ηχογραφήσεις με βιολιά της Κρήτης, ας εκδοθεί!!!



Παραλειπόμενα

- Γύρω στο 1990 μία παρέα χανιώτες με κισαμίτικη καταγωγή, έβαλαν πλώρη να αγωνιστουν γιά την κισαμίτικη παράδοση, όχι μόνο το βιολί, αλλά όλη αυτή τη μερακλίδικη μουσική και εθιμοτυπία και χωρίς καμμία οργάνωση και σχέδιο. Είχαν εμπνευστή το Ναύτη και πάλεψαν γι'αυτό με όλα τα μέσα. Μέσα σ'αυτούς και εγώ. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν περίμενα τέτοια αποτελέσματα και τέτοια ανταπόκριση! Δεν το κάναμε από κακώς ενοούμενο εγωισμό ή στείρο τοπικισμό, αλλά μόνο από αγάπη!! 
Τόκανα προς χάριν των χωριανών μου και των συγγενών μου, του παπού μου που τραγουδούσε μερακλίδικα ριζίτικα, προς τους μερακλήδες χορευτές και γλεντιστάδες, πιότες και καλομπουριτζήδες και προς τιμήν όλης αυτής της περιφέρειας! Στο γάμο του παπού και της γιαγιάς μου -όπως μου είπε η γιαγιά 2 χρόνια πριν πεθάνει- έπαιζε ο Χάρχαλης κι ο Μαριάνος, στην Επισκοπή, Κισάμου, στα ευρύχωρα καταλύματα του Νικηφορογιάννη που τα περπατούσα μικρός!!! Είθε να μην γκρεμιστούν και να μείνουν διατηρητέα. Ευχόμαστε και η μουσική και ο χορός και η μαντινάδα, να διατηρηθούν σε καθενός τα μέρη και να συνεχίσει να υπάρχει αυτός ο ωραίος κήπος με τα πολλά λουλούδια και τα πολλα αρώματα... Τότε η ζωή θάναι πιό όμορφη...


- Αντώνης Μαρτσάκης, ένος νέος Χάρχαλης!! Από το ίδιο χωριό ο Αντώνης, τα Χαρχαλιανά, η μοίρα τον έταξε φαίνεται να αντικαταστήσει το μέγα βιολάτορα...!!


 Σήμερα τα πράγματα έχουν πλέον αλλάξει!!! Το να παίζει ο βιολάτορας Αντώνης Μαρτσάκης καταμεσής στο Ρέθυμνο, είναι πραγματικά γιά κάποιους παλιούς, ανήκουστο!!!
Την ίδια στιγή ο Γιώργος και ο Νίκος Στρατάκης απ'το Ηράκλειο παίζουν στην πατρίδα του βιολιού, το Καστέλι Κισάμου γιά πρώτη φορά την Τετάρτη... και μιλάμε γιά χαμό όχι αστεία... Όχι ότι δεν έπαιζαν λύρες στο Καστέλι, αλλά λέμε για τα καινούρια αστέρια.



ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 

Σίμων Καρράς, βιογραφία
Ιωάννης Μουρέλος: Ιστορία της Κρήτης
Robert Pashley, επ.Δάφνης Γόντικα: Ταξίδια στην Κρήτη (Βικελαία Βιβλιοθήκη,1991)
Στέργιος Σπανάκης: Κρήτη - Τουρισμός, Ιστορία, Αρχαιολογία
Γεώργιος Χατζιδάκης: Κρητική μουσική (Αθήνα,1958)
Samuel Baud Bovy: Μουσική καταγραφή στην Κρήτη 1953-54 (Κέντρο Μικρασιατικών σπουδών ΜΛΑ, 2006)
Φοίβος Ανωγειανάκης: Ελληνικά χορδόφωνα. Το λαούτο (Αήνα,1972)
Ευστρατίου Εμμ.Καλογερίδου: Κρητική μουσική (1) (Δήμος Ηρακλείου,1985)
Κώστας Παπαδάκης : Κρητική λύρα ένας μύθος (Χανιά,1989)
Νικόλαος Παναγιωτάκης : Η μουσική κατά τη βενετοκρατία (Ηράκλειο,1999)
Θανάσης Δεικτάκης : Χανιώτες λαϊκοί μουσικοί που δεν υπάρχουν πιά (Χανιά, 1999,2009)
Χατζημιχάλης Γιάνναρης : Η κρητικοπούλα (Έκδοση Ιστορικού αρχείου Χανίων, 2013)
Σταμάτης Αποστολάκης : Ριζίτικα, τα δημοτικά  τραγούδια της Κρήτης (Χανιά,2010)

Η λύρα στην Κρήτη
Τα μουσικά όργανα της βυζαντινής περιόδου


ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ-ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Κώστας Παπαδάκης-Ναύτης, Γιώργος Γομπάκης, Στέλιος Σ.Λαϊνάκης, Μιχάλης Πολυχρονάκης, Γιάννης Μαρκογιαννάκης, Μανώλης Χναράκης, Γιάννης Ζαϊμάκης, Βαγγέλης Βαρδάκης, Μανώλης Φαντάκης, Γιώργος Μαυροδημητράκης, Γιώργος Τσουρλάκης, Μανώλης Μανιουδάκης, Αντώνης Παπαμαρκάκης-Τσεσμές, Αθηνά Παπαδάκη, Γιώργος Κουτζόγλου, Νίκλα Καστρινάκη, Στέλλα Φραγκιαδάκη, Αντώνης Θεοδωράκης, Μανώλης Φρονιμάκης, Μανώλης Δημητριανάκης, Γιάννης Σαριδάκης, Μανώλης Μπαλωμενάκης, Παύλος Παπαδάκης, Βαγγέλης Ζαμπετουλάκης, Γιώργος Σταματάκης, Δήμος Κερδέλας, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Δημήτρης Χαρτζουλάκης κ.α.

3 σχόλια:

Πέπε είπε...

Καλησπέρα.

Επειδή πρόκειται για ένα ευαίσθητο θέμα που, προφανώς, ξυπνάει ακόμα παλιές πληγές, δε θα σχολιάσω την ουσία, αλλά μόνο μια λεπτομέρεια:

> > [ο Καράς] Άφησε την ασκομαντούρα, την τσαμπούνα και το ζουρνά να χαθούν

Αυτό δεν είναι ακριβές. Πρώτα απ' όλα, γιατί τα όργανα δε χάθηκαν ποτέ! Ύστερα, το πιο εύκολο μέσο που είχε ο Καράς για να προβάλει κάποιο όργανο ήταν οι δίσκοι που εξέδιδε ο ίδιος με καταγραφές. Σ' αυτούς λοιπόν, την τσαμπούνα/ασκομαντούρα φρόντιζε γενικώς να την προβάλλει: έχει βγάλει ηχογραφήσεις τσαμπούνας από τη Χίο (δύο τσαμπουνιέρηδες αν δεν απατώμαι), από την Κύθνο, από την Κάρπαθο (δύο επίσης), και ασκομαντούρας από την Κρήτη. Αυτό σημαίνει, τσαμπούνες από ΟΛΑ τα νησιά που εκπροσωπούνται στους δίσκους του, εφόσον βέβαια υπήρχε το όργανο στα συγκεκριμένα νησιά. Το μόνο νησί με τσαμπουνιέρηδες που πήγε, φαίνεται πως έγραψε, αλλά τελικά στον δίσκο δεν έχει, είναι η Κεφαλονιά, όπου η σχετική παράδοση πρέπει να ήταν τότε σε παρακμή (σήμερα έχει χαθεί προ πολλού), και πάλι το σχολιάζει στο οπισθόφυλλο σε τόνο σχεδόν απολογητικό. Επίσης, έγραψε και τσαμπουνιέρηδες από νησιά από τα οποία τελικά δε βγήκε (για οποιονδήποτε λόγο) δίσκος: Ικαρία, Πάτμο, Κάλυμνο (βγήκε μετά τον θάνατό του), Λέρο.

Με τους ζουρνάδες δεν τα ξέρω απέξω τα πράγματα αλλά σίγουρα κάποιες ηχογραφήσεις έχει βγάλει. Μία μάλιστα είναι και από τη Θράκη, περιοχή που δε φημίζεται -όπως λ.χ. η Μακεδονία ή το Μεσολόγγι- για τους ζουρνάδες.

Μάλιστα, ειδικά στην Κρήτη, ο ασκομαντουράρης που έγραψε ο Καράς ήταν ο Μπαξές. Περίπου ταυτόχρονα τον έγραψε και η Σαμίου σε μία εκπομπή - προφανώς ο ένας από τους δύο τον γνώρισε στον άλλο. Στα μετέπειτα χρόνια ο Μπαξές εμφανίστηκε σε πολλούς ακόμη δίσκους, συναυλίες κλπ., σε καιρούς που κανένας άλλος ασκομαντουράρης δεν ακουγόταν έξω από το χωριό του (μόνο 4 ηχογραφήσεις Θ. Σταυρακάκη), με αποτέλεσμα να είναι ο μόνος ασκομαντουράρης που έχει αφήσει αρκετό υλικό, οπότε είναι η κύρια πηγή των σημερινών ασκομαντουράρηδων. Το αν ήταν ο Καράς (ή τέλος πάντων η Σαμίου) που «του άνοιξαν την τύχη» δεν είναι βέβαιο, είναι όμως πιθανό.

REBET CAFE είπε...

Περικλή βλεποντας τα παλια μου κειμενα βλεπω πως εχω γινει σοφοτερος σημερα, αλλα απο την αλλη ισως με την τοτε οπτικη μου και το παθος να εγινα προξενος για ερευνα και αναθεωρηση των στερεοτυπων σε οσους ειχαν την αισθηση οτι Κρητη = λυρα!

Εσυ πλεον ως διαδακτωρ στο θεμα αυτο καλεισαι να μας ενημερωσεις και να κανεις τις συγκριτικες μελετες σε επιπεδο Ελλαδας για το θεμα της ασκομαντουρας. Οπως ειδα στην εργασια σου -δεν την διαβασα ολη ακομα- εχεις κανει πολυχρονη και πολυσχιδη μελετη.

Οσον αφορα την Κρητη εντοπιζω την ασκομαντουρα στον Ψηλορειτη και σε καποιους "θυλακες" στα ανατολικα που ακομα δεν τους εχω σχηματοποιησει. Χανια και δυτικο Ρεθυμνο δεν εχω συναντησει, μιλαμε για παλιοτερα οχι σημερα. Το φιαμπολι και η μαντουρα υπηρχαν σε ολη την Κρητη.
Αυτο που θελω να ερευνησω ειναι το κατα ποσο η ασκομαντουρα ηρθε ως zampogna απο τους Βενετσιανους γυρω στο 1200 αφου η πιθανον η λυρα ειχε ερθει ως οργανο της πρωτευουσας Κων/πολης, παρολες τις αντιδρασεις των κρητικων στη διοικηση των Βυζαντινων και την προσπαθεια για ανεξαρτησια γυρω στο 1070.
Απ'την αλλη οι βιόλες δεν μπορει κι αυτες να μην ειχαν καταφτασει στις κσομοπολιτικες πολεις της Κρητης με την αφιξη των γενουατων το 1200 και των βενετσιανων 50 χρονια μετα.
Ο Ν.Παναγιωτακης στα "Θησαυρισματα" αναφερει οτι κατεγραψε στα βενετσιανικα αρχεια, αυτα τα στοιχεια πρεπει να τα εχεις στις ερευνες σου...




REBET CAFE είπε...

Σε μια προχειρη αναζητηση βρηκα αυτο:
http://www.hotpipes.com/zampognafilm.html

cretan music - mantinades