Πρώτες ηχογραφήσεις κρητικής μουσικής (2) - Η Κρητικιά (συμπληρωμένο)

Απο το βιβλίο του Αρ.Καλυβιώτη : Σμύρνη Η μουσική ζωή 1900-1922

Η "Κρητικιά" είναι ο λεγόμενος "Χαλεπιανός μανές". Όσο εύκολα κάποιοι αποδίδουν τον τίτλο στη Χαλέπα, τη γειτονιά των Χανίων, άλλο τόσο εύκολα μελετητές και (εθνο)μουσικολόγοι αποδίδουν τον τίτλο στο Χαλέπι της Συρίας, αφου η μελωδία αυτη -όπως ισχυρίζονται- απαντάται σε όλη την ανατολική μεσόγειο, κάτι που έχω ακούσει απο τον ίδιο τον Ρος Ντέϊλυ σε κάποιο σεμινάριο στην Κρήτη γύρω στο 1990, όπου μάλιστα προσπάθησε να στηρίξει ολόκληρη θεωρία ότι όλες οι μουσικές της περιοχής αυτης της Μεσογείου, είναι δάνεια και αντιδάνεια και απ'οτι κατάλαβα το στήριζε κατα πολυ σε αυτο το τραγούδι... αφου αν ήξερε και άλλα θα μας τα έλεγε !!

Προσωπική μου άποψη είναι ότι η κάθε περιοχή μέχρι και το κάθε χωριό σε πολλές περιπτώσεις, έχουν δικα τους τραγούδια και φυσικό είναι κάποια να ξεπερνούν τα στενά τοπικά όρια και να εντοπίζουμε  δάνεια και να παρατηρούμε επικαλύψεις, που όμως δεν μπορουν να υπερβαίνουν το 5 %. Εδω υπάρχουν σήμερα το 2011, φράσεις απο χορούς πηδηχτούς απο το Ηράκλειο και το Λασήθι, που δεν τις γνωρίζουν Χανιώτες και Ρεθυμνιώτες μουσικοί ενω υπάρχει ένα πασίγνωστο τραγούδι που το παίζουν οι πάντες, τα "Ντουρνεράκια" που "λάνσαρε" πρώτος ο Κ.Μουντάκης και μάλλον έχει τις ρίζες του στη Σερβία. Επίσης υπάρχουν άγνωστα γυρίσματα απο σιγανά πεντοζάλια στο 90 % των λυράρηδων της Κρήτης και την ίδια στιγμή παίζουν οι πάντες την "Αιγιώτισα", το "Μάτια σαν και τα δικα σου", το "Αρμενάκι" και άλλα. Επομένως πρέπει να είμαστε δίκαιοι οι ενασχολούμενοι με την παράδοση, απέναντι στους θησαυρούς που σαν τις μέλισσες οι πρόγονοι μας δημιούργησαν και συγκέντρωσαν και κάποιοι έμειναν κρυμμένοι... το αντίθετο δεν θα τό 'θελε ούτε ο γηγενής Σουδανός ούτε ο Ιρλανδός, ο Αφγανός, ο Ελβετός κλπ...

Get this widget |      Track details  |         eSnips Social DNA

Η Κρητικιά ηχογραφήθηκε 8 φορές, με τίτλους : Την Κρητικιά (1 φορά), Η Κρητικιά (5 φορές), Ω κρητικιά μου λεμονιά (2 φορές). Επίσης παρόμοιο τραγούδι ηχογραφήθηκε με τίτλο "Σαν πας στην Κρήτη" το 1910 με τον Μιχαλάκη. Η μελωδία του δεν είναι η ίδια, έχει όμως ομοιότητες ενω στο τέλος παίζεται οργανικά η μελωδία του "Χαλεπιανού". Ο στίχος και εδω επαναλαμβάνει "Σαν πας στην Κρήτη Κρητικιά..."

Οι εκτελέσεις της Κρητικιάς είναι :

Την Κρητικιά ΖΟΥΝΑΡΑΣ  - The Grammophone Co - 1909 (Κωνσταντινούπολη)

Η Κρητικιά ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΣΤΟΥΔΙΑΝΤΙΝΑ  -  The Grammophone Co - 1909 (Κωνσταντινούπολη)

Η Κρητικιά ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΣΤΟΥΔΙΑΝΤΙΝΑ  - Victor Αμερικής  - 1909

Σαν πας στην Κρήτη ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ  -  Odeon records  -  1910  (Κωνσταντινούπολη)

Η Κρητικιά ΕΣΤΟΥΔΙΑΝΤΙΝΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ  - Favorit  Record - 1918

Η Κρητικιά ΕΣΤΟΥΔΙΑΝΤΙΝΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ  - Victor Αμερικής  - 1918

Η Κρητικιά  ΟΡΓΑΝΙΚΟ  - Columbia Αμερικής - 1923

Ω Κρητικιά μου λεμονιά  ΕΛ.ΜΕΛΕΜΕΝΛΗΣ  - ODEON Γερμανίας  - 1926

Ω Κρητικιά μου λεμονιά  ΤΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ  -   Columbia Αμερικής - 1927

Επομένως η "Κρητικιά" δεν ήταν ένα τραγούδι τυχαίο... οκτω και μία τέσσερεις εκτελέσεις* σε 20 χρόνια, σημαίνουν πολλα !! Να σημειώσουμε ότι απο όλες αυτες τις εκτελέσεις έχουμε ακούσει αυτην του 1909 με την Ελλ.Εστουδιαντίνα και αυτην με τον Μιχαλάκη απο τα 1910, οι οποίες ακουστικά συγκαταλέγονται στο στυλ αυτο το χορωδιακό των Εστουδιαντίνων, που θέλουν να θυμίζουν Ευρωπαϊκή μαντολινάτα, πάρα Ελληνικού ύφους τραγούδι, όπως θα συνηθίσουμε μετα το 1922-'25 πιά και όπως πριν το '22 σε λίγες περιπτώσεις έχουμε ακούσει. Εξ όσων μπορούμε να φανταστούμε και οι άλλες εκτελέσεις της "Κρητικιάς" δεν θα διαφέρουν στο θέμα της απόδοσης και του "στυλ"...
Οι στίχοι στην "Κρητικιά" με την Εστουδιαντίνα στα 1909 είναι :

Ααα... Σαν πας στην Κρήτη Κρητικιά, μην κάνεις ένα βήμα

ααα... γιατι θε νάρθεις να με βρείς, σ'αραχνιασμένο μνήμα

Ααα... Ω Κρήτη μου περήφανη, νησάκι χιονισμένο,

πορτοκαλιές και λεμονιές τριγύρω στολισμένο

Αααα... Ω Κρήτη μου περήφανη, κολώνα ....

 το χώμα σου 'ναι μάλαμα, η πέτρα σου διαμάντι

Αξιοσημείωτο είναι ότι η "Κρητικιά" έχει ξεχωριστή εισαγωγή που παραπέμπει σε λόγια σύνθεση !! Κάτι τέτοιο δεν παρατηρούμε στις μετα το 1930 κρητικές εκτελέσεις...

Απο το βιβλίο του Αριστ.Καλυβιώτη : Σμύρνη Η μουσική ζωη 1900-1922

Τη μελωδία αυτη ξανακούμε απο τον Μπαξεβάνη και το μπουλγαρί του Φουσταλιέρη στα 1938, με τίτλο "Τα βάσανα μου χαίρομαι". 

Τα βάσανα μου χαίρομαι τις πίκρες μου γλεντίζω

κι αν περιμένω εγω χαρές θαρρώ δεν τσι γνωρίζω

Τα βάσανα με τρέφουνε και οι καυμοί με ζούνε
μα εγω ζωη δεν καρτερώ, στον κίνδυνο απού'μαι

Η βυζαντινή ερμηνεία μαζι με τη λαϊκή ψυχή, συμπορεύονται εδω μοναδικά και ανεπανάληπτα, στην εκτέλεση του Ρεθεμνιώτη Γιάννη Μπερνιδάκη ή Μπαξεβάνη !!

Αργότερα στη δεκαετία του 1960 ο Θανάσης Σκορδαλός το ηχογράφησε σε δίσκο 45 στροφών και γνώρισε μεγάλη επιτυχία με τίτλο : "Ολοι μου λένε γιά ιντα κλαις"

Ούλοι μου λένε γιά ιντα κλαίς, κι αν κλαίω ποιον πειράζω

στον κόσμο εγεννήθηκα, καρδιές να δοκιμάζω

Ψάχνω γυρεύω ερευνω, ρωτω ζητώ, κοιτάζω

που θα το βρω το φάρμακο, να μην αναστενάζω

...ούλοι μου λεν πως μ'αγαπάς,
μα εγω σε βλέπω αλλου και πας

Και εδω η ερμηνεία του Σκορδαλού είναι συγκλονιστική και δείχνει ότι το τραγούδι παραμένει ζωντανό μετα απο 25χρόνια και παραπάνω !! Εδω χρησιμοποιεί στο τέλος μία επωδό με δύο στίχους 8σύλλαβους.

Ο Γιώργος Αβησυνός (Σφακιανάκης) επίσης το κυκλοφόρησε την ίδια περίοδο με τίτλο "Ο κανακάρης" και τη μαντινάδα :

Ο άνθρωπος ο μερακλής, ακόμη κι αν γεράσει 

και διακονιάρης να γενεί, δεν θα κακοπεράσει

Αλλη μια όμορφη ερμηνεία απο έναν Ηρακλειώτη μουσικό, που τίμησε τα Ταμπαχανιώτικα λεγόμενα τραγούδια. Εδω χρησιμοποιεί μπουζούκι, ένα όργανο διαδεδομένο στο Ηράκλειο, σαν συνοδεία της λύρας και του βιολιού.

Πολυ αξιόλογος μουσικός και τραγουδιστής απο τα Τοπόλια, Κισάμου, Χανίων, ο 80χρονος σήμερα Μιχάλης Πολυχρονάκης. Γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα τη δεκαετία '60

Στη δεκαετία του '60 επισης το ηχογράφησε ο λαγουτιέρης Μιχάλης Πολυχρονάκης, ανηψιός του λυράρη Μιχάλη Πολυχρονάκη που γύρισε απο το Γκέρλιτς και πέθανε μετα απο λίγα χρόνια, ίσως δε το όνομα του το πήρε απο αυτον... Ο τίτλος είναι πάλι : "Τα βάσανα μου χαίρομαι". Εδω αλλάζει λίγο τους στίχους και προσθέτει μια γνωστή επωδό :

Αμαν... Τα βάσανα μου χαίρομαι, τσι πίκρες μου γλεντίζω

Αμαν... μα τσι χαρές μου δεν ψηφώ, θαρρώ δεν τσι γνωρίζω

...γυαλένιος είσαι μασταπάς
κι οποιον κι αν δεις τον αγαπάς

Ο Πολυχρονάκης το τραγουδάει μοναδικά και μερακλίδικα με τη χαρακτηριστική στεντόρεια φωνη του και το καθαρό Κισαμίτικο χρώμα. 
Στη συνέχεια το τραγούδησε ο Νίκος Ξυλούρης με τίτλο επίσης : Ολοι μου λένε γιά ιντα κλαις. Εδω άλλαξε τη δεύτερη μαντινάδα ενω διατηρεί την επωδό του Σκορδαλού

Πολλές χαρές έχει η ζωή, μα δε μοιράζει δίκια

μοιάζει με κύμα που πετα, σωρούς σωρούς τα φύκια

...ολοι μου λένε πως μ'αγαπάς
μα εγω σε βλέπω αλλού και πας

Απο το αρχείο του Στ.Λαϊνάκη έχουμε ακούσει μια ωραία εκτέλεση απο τον Κισαμίτη ερασιτέχνη τραγουδιστή Λαρεντζάκη, ηχογραφημένη κάπως πρόχειρα εκει γύρω στα 1970-'72.
Ο Γιάννης Ξυλούρης με το Βασίλη Σκουλά ηχογράφησαν στη δεκαετία του 1980 με το στίχο "Τα βάσανα μου χαίρομαι" τον "Βαρυ Πισκοπιανό" που είναι άλλο τραγούδι.

Το 1990 ο 80χρονος μεγάλος Κισαμίτης μουσικός Μανώλης Καρεφυλάκης, ηχογράφησε με πρωτοβουλία του εγγονού του Χαράλαμπου Ανουσάκη αρκετά τραγούδια και σκοπούς. Μέσα σ'αυτα και το "Χαλεπιανό" σε μια συγκλονιστική ερμηνεία παρ'όλα τα χρόνια του !!

Στου μαύρου Αδη τα σκαλιά, όταν θα κατεβαίνω
στο τελευταίο θα σταθώ, για να σε περιμένω

Μέτρησε νύχτα τ'άστρη σου, κι αν λείπει ένα ζευγάρι

ρώτησε μένα να σου πώ, ποιά κλέφτρα τα 'χει πάρει

Στη δεκαετία του 1990, ο Νίκος Πατενταλάκης το ηχογράφησε με μαντολίνο. Χρησιμοποιεί τις δύο μαντινάδες του Σκορδαλού. Μετά συνεχίζει σε ρυθμό συρτό με δύο μελωδίες και αντίστοιχες μαντινάδες.
Το 2004 ο Ψαραντώνης το τραγούδησε στο δίσκο του γιού του Λάμπη Ξυλούρη "Ταμπαχανιώτικα". Ο Λάμπης εδω παίζει λαούτο, κάνοντας μια μεγάλη εισαγωγή. Ο τίτλος είναι "Χαλεπιανός" και χρησιμοποιεί τις δύο μαντινάδες του Μπαξεβάνη ενω τελειώνει με τις δύο επωδούς που έχουμε ξανασυναντήσει :

...γυαλένιος είσαι μαστραπάς
κι οποιον κι αν δεις τον αγαπάς

...ολοι μου λένε πως μ'αγαπάς
μα εγω σε βλέπω αλλού και πας

 Σίγουρα υπάρχουν κι αλλες εκτελέσεις που δεν έχουν τύχει της προσοχής μας, σε αυτο το σκοπό, τον "Χαλεπιανό μανέ" που πάντα συνοδεύει τα γλέδια των κρητικών και είναι πιθανότατα η πρώτη επίσημη ηχογραφημένη μουσική κρητικού τραγουδιού στα 1909 !!

Γ.Β.


ΔΙΟΡΘΩΣΗ

Οι πρώτες εκτελέσεις της κρητικιάς που είναι από τους ίδιους καλλιτέχνες, είναι ανατυπώσεις. Αρα μιλάμε γιά 4 στην ουσία διαφορετικές εκτελέσεις : Ζωναράς, Ελληνική Εστουδιαντίνα, Μιχαλάκης και Εστουδιαντίνα Χριστοδουλίδη.
Το οργανικό απο τα 1923 είναι αλλη μελωδία ενώ το "Ω Κρητικιά μου λεμονιά" είναι άλλο τραγούδι, ελαφρό σε ρυθμό καλαματιανό.