"Σούρμελι βάϊ" απο το Μελί ,Ερυθραίας

Το "Σούρμελι βάι" είναι αντικρυστός και χορευόταν από γυναίκες ελεύθερα στον χώρο με μικρά κοφτά βήματα, κρατώντας στα χέρια τους αντικείμενα που έβγαζαν μελωδικούς ήχους ( κουτάλια, πατηράκια, ζήλιες).

"Σουρμελί βάϊ", ένα τραγούδι απο το Μελί της Ερυθραίας*, Μικράς Ασίας, που σώθηκε μετά την προσφυγιά των Μελιωτών, μαζι με άλλα τραγούδια όπως :  "Τα μελιωτάκια", "Στόπα και στο ξαναλέω" (το γνωστο), "Μενεξέδες και ζουμπούλια", "Ρεϊζντεριανή", "Σε καινούρια βάρκα μπήκα" κ.α.

Το τραγούδι αυτό διασκευασμένο, βρίσκουμε σήμερα στην Κρήτη στα Χανιά ιδιαίτερα, με τη μορφή του "ταμπαχανιώτικου". Ο Κώστας Παπαδάκης - Ναύτης, κορυφαίος μουσικός, το διέσωσε ηχογραφώντας το στη δεκαετία του '70.
Να τονιστεί ότι στα Χανιά ήρθαν και κατοίκησαν πολλοί μικρασιάτες απο την Ερυθραία, συγκεκριμένα απο τα Αλάτσατα, τα Βουρλά, τα Καράμπουρνου και το Τσεσμέ. 
Ο βιολιστής Γιάννης Παπαμαρκάκης ή Τσεσμές (1885-1976) ήρθε το 1912 με τον πρώτο διωγμό απο το Τσεσμέ. Στη Μικρά Ασία μετοίκησε απο τα Χανιά ο πατέρας του ή ο παπούς του, ίσως το 1866 με τις μεγάλες σφαγές των Τούρκων και εκεί πήρε το επώνυμο Τσεσμές. Στα Χανιά άνοιξε ραφείο και παράλληλα έπαιζε βιολί, περισσότερο για τους Μικρασιάτες που είχαν έρθει απο τον πρώτο διωγμό και απο τον ξεριζωμό του 1922-'23 αφου δεν γνώριζε τα κρητικά. Απο το σαντουριέρη γιό του Αντώνη μαθαίνουμε πως έπαιζε μαζί με κρητικό λυράρη ή βιολάτορα όταν το γλέντι ήταν μεικτό, π.χ. γάμος μεταξύ κρητικού και μικρασιάτισας ή αντίστροφα, πανηγύρι κλπ.
Επίσης απο τα Βουρλά ήρθαν πολλοί, όπως οι οικογένειες Τραχανατζή και Βαϊγκούση. Πρόλαβα τον Σωτήρη Τραχανατζή με το κάρο του, αρχές δεκ. '80 και πρόσφατα έμαθα απο τον εγγονό του ότι έλεγε ωραία αμανέδες, πάντα ερασιτεχνικά. Το ταλέντο του φαίνεται έδωσε στον έγγονα του Βαγγέλη Βαϊγκούση και στα παιδιά του που είναι όλοι καλοί μουσικοί.
Απο τα Καράμπουρνα γνώρισα πριν μερικά χρόνια τη γερόντισα Αγγελική το γένος Κουφουδάκη, που μπορεί να γεννήθηκε στα Περιβόλια, Χανίων το 1923, όμως μεγάλωσε μέσα στα Μικρασιάτικα έθιμα και μιλάει ολοκάθαρη τη γλώσσα, μην έχοντας επηρεαστεί απο την κρητική προφορά. Ετσι άλλωστε μιλούσε και η κυρά του μπαρμπά Σωτήρη που ανέφερα παραπάνω. 
Μελιώτες δεν εγνώρισα ακόμα εδω, Αλατσατιανοί είναι όμως πολλοί.

* Ερυθραία λέγεται η χερσόνησος δυτικά της Σμύρνης και περιλαμβάνει τι πόλεις : Τσεσμέ, Αλάτσατα, Βουρλά, Μελί, Καράμπουρνα, Ρεϊζ Ντερέ κ.α.