Βιολί ή λύρα;;

Μουσική συνύπαρξη βιολιού, λύρας και μαντολίνου, στις Αρχάνες - 1900

Εχει ανάψει πάλι ο καυγάς στο rembetiko forum για το θέμα λύρα ή βιολί στην Κρήτη και ποιές είναι οι ευθύνες του Σίμωνα Καρρά. Παρατίθενται αποσπάσματα απο βιβλία σχετικά και οι θιασώτες της μιάς ή της άλλης άποψης παλεύουν απελπισμένα για την... τελική επικράτηση...

Κατ'αρχην βλεπω μια οπαδικοτητα -ως συνηθως- οι μεν υπερ του βιολιου -απλουστευτικα- και οι δε υπερ της λύρας -επίσης απλουστευτικά. Εννοειται οτι στο βαθος του μυαλου του καθε "οπαδου" καταγραφεται η υποσυνειδητη συμπάθεια προς το ένα όργανο ή το αλλο

Για να αποφανθει καποιος για τον Καρρα και το ρολο του πρεπει να ξερει γεγονότα και συμβάντα τοτεινά και υστερότερα της περιβοητης απαγορευσης. Σιγουρα μας λειπουν σημερα στοιχεια και σιγουρα οτι βγαινει εκ των υστερων είτε θέλει να εξομαλυνει τη διαφορά είτε να την αμβλύνει.

Εμεις οι κρητικοι -οσοι ασχολουμαστε- λιγο πολυ ξερουμε το ιστορικό της απαγορευσης αλλα της καθιερωσης της λύρας σαν το κατ'εξοχήν και αντιπροσωπευτικο οργανο της Κρητης, γιατι τα ζησαμε. Αποριας αξιο πως διασωθηκαν τα ριζιτικα που προερχονται απο το νομο Χανίων και ορισμένοι αλλοι σκοποι που προερχονται απο το Λασηθι και σημερα είναι σε δεύτερη και τρίτη μοιρα... Μηπως ειναι ξενοφερτα μηπως δεν ειναι κρητικα;; Αν καποιος πχ σημερα παιξει σε εκδηλωση κρητων τον "Αγκαλιαστο χορο" του Λασηθιου θα πουνε οι περισσότεροι : Ίντα 'ναι τούτο να;;

Οποιοι και να εδρασαν λοιπον μουσικολογοι, εθνομουσικολογοι και λοιποι ερευνητες στη διαρκεια των 2 τελευταίων γενιων (50 χρονια) ήταν το λιγοτερο ελλιπεις και ανισοβαρεις, σιγουρα δε ανευθυνοι και ολιγιστοι.

Η υπερ το σύνηθες δημοφηλία της λύρας τα χρονια αυτα, ξεπερασε καθε οριο και ο παραγκωνισμος της μη λυρίστικης παραδοσης και του ρεπερτοριου της, ηταν ενας πολιτιστικος ακρωτηριασμός εκ μερους του κεντρου του Σίμωνα Καρρα κυρίως. Οχι ομως απο μεριας της προσφατως απελθούσας Δόμνας Σαμίου, που με ψημιθευτό τρόπο ξεχωριζε και αναγνώριζε όλα τα μουσικά ιδιωματα της μεγαλονησου.

Βιολόλυρες και κιθάρα στη Μεσσαρά, στο μεσοπόλεμο. Στη μέση ο περίφημος Γαλιανός

Γιατι δε μιλάμε μόνο για το βιολί και τη λύρα αλλα για την παράδοση του μαντολίνου (1880-1950), για την παραδοση της ασκομαντούρας, του φιαμπολιού και της μαντούρας που χανονται στα βαθη των αιωνων, για την παράδοση της ζυγιάς : λυρα-νταουλακι και ασκομαντουρα-νταουλακι στο Λασηθι, την παραδοση της βιολόλυρας (1900-1950) στη Μεσσαρα, Μονοφατσι και Βιαννο, για την παραδοση της ζυγιάς : βιολι-κιθαρα στο Λασηθι και για τους σκοπους που παιζονταν απο αυτες τις διαφορετικες ζυγιες αλλα και τους χορους που συνοδευαν τις περισσότερες. Επισης τα μη χορευτικα τραγουδια που καποια εχουν συμπεριληφθει στην εκδοση του εβραιοελβετου Bayu-Bovy και κατα καιρους πολλοι μελετητες εχουν κανει λογο. (Αποστολακης, Σαβ.Πετρακης κλπ).

Αρα αν θελουμε να γινουμε "Σερλοκ Χολμς" και να ψαξουμε το θεμα αλλα και να αποδώσουμε ευθύνες, θα πρέπει να γνωρισουμε στην εκταση της την κρητική μουσική, να βιωσουμε εστω και ενα κομματι της και υστερα να μιλησουμε για ευθυνες και ζημιες!!

Θαταν ανοίκειο ενας "ξενομπατης" μονο απο μια αναζητηση στο ιντερνετ να κατσει να βγαλει ευκολα και γρηγορα συμπερασματα για τον Καρρα και την αλλοιωση της κρητικης μουσικης παραδοσης. Εκ πρωτης οψεως παντως φαινεται εγκληματικη η παρεμβαση του και προκατειλημενη η επιλογη της λυρας, του πρωην αραβικου ραμπάμπ που εγινε βυζαντινη λυρα, (ή πολίτικη), ως το απολυτο κρητικο οργανο.

Εμενα η οικογενεια μου απο μικρο παιδι απο τα 1965 περιπου που θυμαμαι, με επαιρνε στα γλεντια στα Χανια και δεν ειδα λυρα παρα μονο στα μέσα της δεκαετιας του 1970 στα μαγαζια που ανοιγαν σε μιμηση των Ηρακλειωτικων κεντρων με "κρητικα", στη Νεα Χωρα, τα "Καναρινια", η "Χολολουλου", τα "Βραχακια" κ.α. (εκει εμεις δεν πηγαιναμε) και στην "Αποσπερίδα" που έπαιζε ο Ρος, μαζι με τα Ινδικά και άλλα.

Παραλληλα η Κρητη παντα ειχε ενα κοσμοπολιτισμό και ενα "κύτταγμα" προς τα έξω, απο πολυ παλιά, μη νομισουμε οτι παντου μουστακαληδες και γενειοφοροι με βαρεια προφορα μετα το αρμεγμα επιαναν τη λυρα... Οι μουσικοι της μεταπολεμικης περιοδου ηταν υποχρεωμενοι να παιζουν βαλς, ταγκο, φοξ αγγλε (καποιος μουσικος το λεει ακομα φοξ-αντλε) και μετα το '55 κανενα ζειμπεκικο κλπ Προσωπικα εχω ακουσει λυραρη σε μεγαλη ηλικια το 1988 να παιζει σε ταγκο το τραγουδι "Ηρθες εψες στον υπνο μου" του Πουλοπουλου... και αλλα παρομοια...

Ας μην τα ισοπεδωνουμε ολα, ας δουμε τη ζωη πως εξελίσσεται και ας μην βγαζουμε δικες μας θεωριες μετα απο δεκαετιες και αιωνες. Εδω βλεπουμε οτι ο ταμπουρας το 19ο αιωνα σε ολη την Ελλαδα σχεδον, ηταν το απολυτο οργανο που συντροφευε τα γλεντια του Ελληνα. Σημερα οποιον Ελληνα και να ρωτησεις θα σου πει : το ΚΛΑΡΙΝΟ. Ενα καθαρα ευρωπαικης προέλευσης οργανο που ενταχθηκε στην παραδοσιακη μουσική γύρω στο 1880 και απο το 1900 και μετα σκέπασε όλα τα αλλα.... Επομενως μην θαμπωνόμαστε απο μια εικόνα που ειναι οφθαλμαπατη (vision) και ας μη γινομαστε ντηλερς και διαφημιστες του γουστου καποιου "κολημενου".

Φώτης Κατράκης, Γιώργος Νταουντάκης (Χανιά)

Σήμερα τι γινεται;;; Το 75-80 % του κοινου στη χώρα αποθεωνει τον Κιαμο, την Παολα, το Χατζηγιάννη και τη Βανδη. Ωραια, κατανοητο ειναι, ζουμε στην εποχη του Καγιεν, της μεζονέτας, της πισινας κλπ Ομως μπορούμε να πούμε πως αυτο ειναι σήμερα το ελληνικό τραγούδι;; Γιατι οχι, αφου εκει γίνεται ο τζιρος, εκει τρεχει ο καθενας να διασκεδάσει και μην αναφερθούμε στις ξένες μουσικες, απο τη Λαμπαντα παλιοτερα μεχρι τα περίεργα ακουσματα του σημερα...

Ομως παράλληλα υπάρχει και το δημοτικο τραγουδι, υπαρχουν τα αληθινα μερακια που θελουμε να λεμε... ειναι λοιπον θεμα επιλογης τι θα ορισουμε σαν αντιπροσωπευτικη μουσικη του καθε τοπου;;;

Αντι να δωσω λύσεις λοιπον, προσφερω προβληματισμο και προβοκαρω -με την καλη εννοια- τη συζητηση, μονο και μονο για να δωσω κι αλλες κατευθυνσεις στη σκεψη μας και οχι τον καθαρο οπαδισμο που αναδυεται απο την αναγνωση των χ ή ψ κειμενων...

Ρεμπέκ (wiki)

υγ

Για την βοήθεια της συζήτησης, απο τον ιδιο το Ναυτη παλιοτερα και προσφατα απο τη χηρα του Αθηνα Παπαδάκη, ξερω οτι ο Ναυτης δεν αρχισε την ερευνα απο παλια. Μετα το 1976 που γυρισε στα Χανια απο την Αμερικη και προφανως ειδε τη μεγαλη αλλαγη στα κεντρα, στη δισκογραφια, στις συνηθειες κλπ καπου δεν αντεξε ολη αυτη τη μειωση του βιολιου και ξεκίνησε τον αγωνα του. Εχω αποσπασμα απο χανιωτικη εφημεριδα απο τα 1978, που αρθογραφει σε 4 συνεχειες για το βιολι και τη μουσικη παραδοση των Χανιων.

Τοτε ξεκινουν τις περιοδειες στην Ιταλια και Γαλλια με το Λαινακη. Το 1982 παει στην Αυστραλια οπου ζουσανε τα αδερφια του και ζουν καποια ακομα και εκει γραφει σε κασετες τους παλιούς σκοπους με τα ονοματα τους. Την ηχογραφηση αυτη την εχω απο ενα νεωτερο βιολατορα, κυκλοφορουν βλεπετε εμπιστευτικα.... Εκει αρχισε να γραφει το βιβλιο του "Κρητικη λυρα ενας μυθος" που κυκλοφορησε το 1989 αφου επέστρεψε στην Κρήτη.

Οι αντιδρασεις πολλες και ο πολεμος ειχε αρχισει. Εμεις τοτε γνωριστηκαμε και συνεργαστηκαμε για 5 περιπου χρονια. Το 1990 κυκλοφορει ο διπλος δισκος βινυλιου "Ενθυμηματα" απο το συλλογο Χαρχαλης, οπου συμπεριλαμβανονται ηχογραφησεις με βιολιά, λαουτα, μπουλγαρι και ριζιτικα, δεν υπαρχει λυρα. Προφανως ειναι η απαντηση στους "Πρωτομαστορες" που περιείχαν 2 κομματια στα 24, με βιολι, ενα απο τα δυτικα και ενα απο τα ανατολικα.

Στη συνεχεια εχει μπει η τηλεοραση στα κρητικα πραγματα και οι εμφανισεις των χανιωτικων συλλογων, του βιολιου και του Χανιωτικου ιδιωματος, δινουν ανακουφιση στην καταπιεσμενη απο χρονια δοξα του βιολιου. Ο Ναυτης και αλλοι βιολατορες απο ολη την Κρητη (Κόμης απο Βιαννο, Βασιλακης και Αβυσσινός απο Πεδιαδα) βραβευονται σε παγκρητικες εκδηλώσεις και η παλια "πληγη" φαινεται να επουλωνεται. Μεμονωμενα γεγονοτα οπαδικης φυσης παντα συμβαινουν...

Ο περίφημος κισαμίτης βιολάτορας Μανιατογιάννης

Αυτη τη στιγμη η χανιωτικη μουσικη παραδοση ζει στα Χανια μια μεγαλη επανοδο με πολλους νεους βιολατορες που χαιρουν μεγαλης φημης και καποιοι παιζουν σε ολη την Κρητη ισοτιμα. Σιγουρα αδικημενοι μπορουν να θεωρηθουν στις μερες μας οι παλιοι βιολατορες του Ηρακλειου, γιατι καινουριοι δεν υπαρχουν και του Λασηθιου.

Τη βιολιστικη παραδοση του Ηρακλείου εδω και 2 χρονια πασχιζει να φερει στο φως μια παρεα Ηρακλειωτων, με τους Μανώλη Χναράκη, Αγησίλαο Αλυγιζάκη, Ανδρέα Γιακουμάκη κ.α. Στη Βιάννο επίσης ο εκλιπών πρόσφατα Σάββας Πετράκης έχει κάνει ένα καλο αγώνα στη μελέτη της παραδοσιακής μουσικής. Στην Ιεράπετρα παλεύουν ο Γιώργος Λαμπράκης και ο βιολάτορας Βαγγέλης Βαρδάκης.

Εχουν βγει καποια καλα cd αλλα χρειαζεται "μεσον" για να τα βρει κανεις...

Συντομα θα ανεβασω τον "Αγκαλιαστό"* απο το Λασηθι που ειναι ενας πανεμορφος σκοπος!!!

Απο την αλλη χωρις να θελω να απογοητευσω κανενα, η λύρα τοσα χρονια στην πρωτοκαθεδρια φαινεται να εχει κλεισει ενα κυκλο που ξεκινησε σιγα-σιγα απο το 1800 περιπου και να εχει εξαντλησει την παραγωγικοτητα των παικτων της. Αυτη τη στιγμη η μεγαλη δημοφιλια του Ψαραντωνη που περισσοτερο χτυπα το δοξαρι παρα παιζει σκοπους, το δειχνει καταφορα αυτο!!!!

*Τελικά ο "Αγκαλιαστός" υπάρχει στο youtube !! Τραγουδάει  ο Μάνος Γρυσμπολάκης.

Μπορει να ακούγεται Μεσαιωνικός-Βενετσιάνικος αλλά εμένα μου φαίνεται καθαρά δικος μας με ελαφρά δυτική επιρροή και νησιώτικη.