Ο Απόστολος Καλδάρας και τα τραγούδια του

Το πρώτο βιβλίο για τον περίφημο συνθέτη του ρεμπέτικου

Από τον Πάνο Σαββόπουλο

Νίκος Χατζηνικολάου

Αποστόλος Καλδάρας

Αναφορά στη ζωή και το έργο του μεγάλου δημιουργού

εκδόσεις Ιανός ο μελωδός, σ. 432, 23 ευρώ

Το βιβλίο που σας παρουσιάζω σήμερα, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΛΔΑΡΑΣ, αναφορά στη ζωή και το έργο του μεγάλου δημιουργού (εκδόσεις ΙΑΝΟΣ ο μελωδός) του Νίκου Χατζηνικολάου, έρχεται να συμπληρώσει ένα κενό στη βιβλιογραφία που αφορά τους δημιουργούς του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού. Γιατί είναι το πρώτο που γράφτηκε για τον Απόστολο Καλδάρα, αν και πέρασαν 19 χρόνια από τον θάνατό του!, έκδοση που φυσικά ικανοποίησε τόσο τους πολυπληθείς λάτρεις των τραγουδιών του όσο και αυτούς που αγαπάνε και «σπένδουν» στο αστικό λαϊκό μας τραγούδι. Ανακούφιση ήταν και για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο γιατί, όπως τονίζει σε σημείωμά του στο βιβλίο, είχε σκοπό να γράψει για τον Καλδάρα χρησιμοποιώντας υλικό από συνέντευξη μαζί του το 1972, χρονιά που είχε πάρει πολλές συνεντεύξεις από συνθέτες, στιχουργούς και τραγουδιστές του ρεμπέτικου σε δεκάδες κασέτες, τις οποίες στη συνέχεια χρησιμοποίησε σε διάφορα βιβλία του. Η κασέτα όμως που είχε την κουβέντα του με τον Καλδάρα χάθηκε... Και λέει ο Λευτέρης, όταν έμαθε ότι ο Ν. Χατζηνικολάου γράφει βιβλίο για τον Καλδάρα: «Εφυγε ένα βάρος από πάνω μου».

Ο συγγραφέας Νίκος Χατζηνικολάου είναι ανιψιός του Απόστολου Καλδάρα και είχε πολύ στενές οικογενειακές σχέσεις με τον θείο του. Ο γιος τού Καλδάρα, Κώστας, λέει σε σημείωμά του στο βιβλίο: «Δεν θα δώσω βιογραφικά στοιχεία για τον Απόστολο, αυτό άλλωστε το κάνει άρτια σ' αυτό το βιβλίο ο Νίκος, ο πρωτοξάδερφός μου, που μεγαλώσαμε μαζί». Πράγματι! Παρά τη συγγένεια, ο συγγραφέας δεν είναι σε κανένα σημείο μεροληπτικός. Αλλωστε ο Καλδάρας είναι δημιουργός τέτοιου διαμετρήματος που δεν χρειάζεται κανένα απολύτως μεροληπτικό «δεκανίκι». Και ούτε θα τον τιμούσε αυτό βεβαίως! Αξίζει να τονιστεί ότι ο Νίκος Χατζηνικολάου δεν είναι επαγγελματίας συγγραφέας, αλλά βιολόγος και διευθυντικό στέλεχος σε διεθνή φαρμακευτική εταιρεία. Και το τονίζω αυτό, γιατί κατά τη γνώμη μου προσθέτει ειδικό βάρος στην έκδοση.

Από το ρεμπέτικο «οικοδόμημα» δεν μπορεί να πετάξει κανείς ούτε ένα «λιθαράκι», όπως άλλωστε και απ' τον θησαυρό του δημοτικού τραγουδιού. (Δυστυχώς, δεν μπορεί να ισχυριστεί κάποιος το ίδιο για όλα τα είδη του ελληνικού τραγουδιού...) Το ρεμπέτικο «οικοδόμημα» έχει τα βασικά «στοιχεία» του και τα υπόλοιπα σημαντικά και «ακριβά» του. Τα βασικά είναι σίγουρα ο θεμελιωτής και σκαπανέας Μάρκος Βαμβακάρης, ο Βασίλης Τσιτσάνης που το ανέπτυξε ποικιλότροπα και ο Απόστολος Καλδάρας, η μουσική γέφυρα από το ρεμπέτικο στη μεταπολεμική-μετεμφυλιακή περίοδο. Είναι γνωστό ότι ο Καλδάρας, όπως άλλωστε και οι λοιποί δημιουργοί τού χώρου (πλην Τσιτσάνη), δεν τιμήθηκαν από την πατρίδα όπως τους άξιζε. Ευτυχώς πάντως που υπάρχουν οι μερακλήδες ιδιώτες που ασχολούνται, γράφουν, εκδίδουν, οργανώνουν και τελικά τιμούν! Το εν λόγω βιβλίο εμπίπτει σαφώς σ' αυτή την περίπτωση. Ετσι και μόνον η έκδοσή του αξίζει τα μέγιστα.

Θεωρώ πολύ χρήσιμο το ότι πριν αρχίσει ο συγγραφέας να ξετυλίγει τη ζωή και το έργο του Καλδάρα, παρουσίασε τον τόπο στον οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε, δηλαδή τα Τρίκαλα, τη μουσική, εμπορική και πολυφυλετική τότε πόλη, καθώς και τα πρόσωπα που κυριαρχούσαν, ιδιαίτερα στα μουσικά της δρώμενα. Και να μην ξεχνάμε ότι τα Τρίκαλα είναι πατρίδα και άλλων μεγάλων του τραγουδιού, όπως ο Τσιτσάνης, ο Μπακάλης, ο Βίρβος, ο Κολοκοτρώνης κ.ά. Σημαντική είναι επίσης και η λεπτομερής αναφορά στα στέκια του ρεμπέτικου στην πόλη των Τρικάλων.

Η εξιστόρηση της ζωής του Απόστολου Καλδάρα γίνεται χρονολογικά, κάτι που βοηθάει τόσο την ανάγνωση και απόλαυση του βιβλίου όσο και τη μνήμη για να συγκρατεί περισσότερα στοιχεία και εικόνες. Χωρίς περιττές λεπτομέρειες γενικώς, η αφήγηση, γίνεται πότε πυκνότερη και πότε αραιότερη, ανάλογα με τη σημασία του θέματος. Λεπτομερής είναι, για παράδειγμα, η περιγραφή της πρώτης φωνογράφησης του Καλδάρα (του τραγουδιού του Μάγκας βγήκε για σεργιάνι) και τα νυχτερινά κέντρα στα οποία εργάστηκε. Υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για τις πάμπολλες συνεργασίες του στον κινηματογράφο. Επίσης υπάρχει κι ένα κεφάλαιο για τα περίπου 10 «ινδοπρεπή» τραγούδια του Καλδάρα, δηλαδή αυτά που «κατασκεύασε» χρησιμοποιώντας μελωδίες από ινδικά τραγούδια, κυρίως του κινηματογράφου, και βέβαια δεν ήταν ο μόνος... Πάντως, συγχαρητήρια στον συγγραφέα που δεν αποκρύπτει το γεγονός, γιατί πολλά υποκριτικά «συγχωροχάρτια» και χαζά-γλειψιματικά «απαλλακτικά» έχουν δοθεί σχετικώς...

Στο βιβλίο θα βρείτε κεφάλαιο για τους στιχουργούς που συνεργάστηκαν με τον Καλδάρα, αλλά και ιδιαίτερα κεφάλαια για τους δύο πιο στενούς συνεργάτες του στιχουργούς, δηλαδή τον Πυθαγόρα και τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Αλλά κι ένα κεφάλαιο για τον σημαντικό στιχουργό, τον ίδιον τον Απόστολο Καλδάρα. Στο κεφάλαιο αυτό μάλιστα υπάρχουν και οι στίχοι από πιο γνωστά και εμβληματικά τραγούδια του.

Τους συνεργάτες τραγουδιστές του Καλδάρα δεν παρέλειψε να αναφέρει ο Νίκος Χατζηνικολάου, με σχόλια για τον καθέναν ξεχωριστά και με τους στίχους από κάποια τραγούδια που ερμήνευσαν.

Η Μικρά Ασία και ο Βυζαντινός Εσπερινός ήταν έργα οριακά για τον συνθέτη, σχολιάζονται ξεχωριστά μαζί με άλλα της δεκαετίας του 1970 και του 1980 και μέχρι το «κύκνειο άσμα» του Μπαλάντες του περιθωρίου, που κυκλοφόρησε το 1990, δύο μήνες πριν από από τον θάνατό του, από τον «Σείριο» του Χατζιδάκι.

Σημαντικό είναι και το μέρος που αναφέρεται στη δισκογραφία του Καλδάρα. Αν και υπάρχει δυσκολία να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των τραγουδιών του, ο συγγραφέας, με πολλή ως φαίνεται υπομονή και μελέτη, τα απαρίθμησε σε 600 κι έτσι έβαλε τέλος στις (ελληνικές!) τερατολογίες που είχαν κατά καιρούς διατυπωθεί και που ανέβαζαν τον αριθμό των τραγουδιών του Καλδάρα από 1.500 έως και 2.500! Στη συνέχεια ανθολογούνται, με στίχους και στοιχεία, 71 από τα τραγούδια τα ηχογραφημένα στις 78 στροφές, από το 1946 ώς το 1960. Ακολουθεί ανθολογία 61 τραγουδιών με 45άρια, από το 1961 ώς το 1973, και τέλος, γράφονται οι στίχοι από τα έργα: Μικρά Ασία, Βυζαντινός εσπερινός, Τελευταία νύχτα, καθώς και στίχοι από άλλες ολοκληρωμένες εργασίες του συνθέτη.

Στο βιβλίο περιέχονται σε έγχρωμη εκτύπωση και οχτώ έργα γνωστών ελλήνων ζωγράφων αφιερωμένα στον Απόστολο Καλδάρα.

Το 430 σελίδων πόνημα του Νίκου Χατζηνικολάου κλείνει με λεπτομερείς καταλόγους του έργου του Καλδάρα στις 78, 45 και 33 στροφές της δισκογραφίας.

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ και στο πλούσιο φωτογραφικό υλικό που περιέχεται και που έχει σχέση τόσο με την καλλιτεχνική όσο και με την οικογενειακή του ζωή.

Περαίνων, θεωρώ ότι το πλήρες και μοναδικό αυτό βιβλίο για τον Απόστολο Καλδάρα δεν πρέπει να λείπει από τα αγαπημένα ράφια της βιβλιοθήκης των μερακλήδων εραστών του λαϊκού τραγουδιού.

Enet