Πριν απο λίγο καιρό άφησε τον κόσμο αυτο ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο φιλέλληνας και ήρωας του Β' παγκόσμιου πόλεμου, σε ηλικία 95 χρονών. Τα χρόνια της κατοχής έδρασε στην Κρήτη και οργάνωσε την απαγωγή του Γερμανού στραγού Κράϊπε. Το συνωμοτικό του όνομα και παρατσούκλι στη συνέχεια που του έδωσαν οι κρητικοί, ήταν "Φιλεντέμ" !!
Το "Φιλεντέμ" είναι ένα τραγούδι άγνωστης προέλευσης μάλλον όμως κρητικό ή τουρκοκρητικό, που ήταν γνωστο τουλάχιστον απο τη δεκαετία του 1910. Αυτο μας το πιστοποιεί ο Μίνως Νικολακάκης στο βιβλίο του "Παλιά Χανιά" (Αθήναι 1961) όπου αναφέρει ότι τραγουδούσαν οι Χανιώτες το 1911 !!
"Το τραγούδι αυτο κείνα τα χρόνια, χαλούσε κόσμο κυριολεκτικά, στην πόλη μας. Ηταν το προσφιλέστερο τραγούδι της εποχής του, ύστερα εννοείται απο το περιλάλητο "Φίλ-Εντέμ" ...
 |
| Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ (καθήμενος δεξιά) με την ομάδα που απήγαγε τον στρατηγό Κράιπε |
"Το τραγούδι αυτο κείνα τα χρόνια, χαλούσε κόσμο κυριολεκτικά, στην πόλη μας. Ηταν το προσφιλέστερο τραγούδι της εποχής του, ύστερα εννοείται απο το περιλάλητο "Φίλ-Εντέμ" ...
όπου αναφέρεται στο τραγούδι για την δεσποινίδα Ερασμία Αντωνακάκι, που της έγραψε απο τον έρωτα του ο Κωστής Μανουσάκις και που τελικά την παντρεύτηκε...
Μέχρι τώρα γνωρίζαμε -οι ενασχολούμενοι- ότι το τραγούδι "ανακάλυψε" ο Στέλιος Φουσταλιεράκης, ο γνωστός μπουλγαρίστας απο το Ρέθυμνο, σύμβολο της Κρήτης, όταν το άκουσε απο κάποιο Τούρκο ναυτικό στις αρχες (μάλλον) της δεκαετίας 1930. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, το τραγούδι αναφέρεται σε κάποιο Τούρκο πασα στην Μικρα Ασία, τον Ετεμ πασά,τον οποίο οι Ελληνες θέλοντας να τον καλοπιάσουν για την αγριότητα του, τον αποκαλούσαν φίλε Ετέμ. Ομως Ετέμ πασάδες στην Κρήτη έδρασαν δύο, στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Αρα δημιουργείται και σε αυτη την περίπτωση ένα μπέρδεμα, όταν ερχόμαστε μετα απο τόσα χρόνια να διερευνήσουμε την ιστορία του τραγουδιού.
Απο μαρτυρίες σημερινών 85ρηδων στα Χανιά, το θυμούνται να τραγουδιέται απο τη δεκαετία του '30. Μπουζουξής Χανιώτης που ξεκίνησε να παιζει έφηβος το 1955 και ο πατέραςτου ήταν λαουτιέρης και καφετζής κεντρικού καφενείου, το θυμάται απο τότε, όταν δάσκαλος του ήταν ο Σαρρημανώλης και σήμερα το παίζει πανέμορφα σε 4χορδο μπουζούκι, με στυλ λαουτίστικο, κρατώντας το ίσο με τη φα !!
Πρώτος ηχογράφησε το 1948 ο Θανάσης Σκορδαλός το "Φιλεντέμ", όπου παίζει την εισαγωγή με λύρα και συνοδεύεται απο το λαούτο του Γιάννη Μαρκογιαννάκη (εν ζωη σήμερα).
Ο στίχος του Σκορδαλού λέει :
Απο μαρτυρίες σημερινών 85ρηδων στα Χανιά, το θυμούνται να τραγουδιέται απο τη δεκαετία του '30. Μπουζουξής Χανιώτης που ξεκίνησε να παιζει έφηβος το 1955 και ο πατέραςτου ήταν λαουτιέρης και καφετζής κεντρικού καφενείου, το θυμάται απο τότε, όταν δάσκαλος του ήταν ο Σαρρημανώλης και σήμερα το παίζει πανέμορφα σε 4χορδο μπουζούκι, με στυλ λαουτίστικο, κρατώντας το ίσο με τη φα !!
Πρώτος ηχογράφησε το 1948 ο Θανάσης Σκορδαλός το "Φιλεντέμ", όπου παίζει την εισαγωγή με λύρα και συνοδεύεται απο το λαούτο του Γιάννη Μαρκογιαννάκη (εν ζωη σήμερα).
Ο στίχος του Σκορδαλού λέει :
Εεε... Μια τουρκοπούλα εις το τζαμί,
πάει να προσκυνήσει μωρο μου
πάει να προσκυνήσει μωρο μου
κάνει ντοάδες* στο Θεό,
για να αλλαξοπιστήσει
για να αλλαξοπιστήσει
Φιλεντέμ, φιλεντέμ, φιλεντέμ
φιλεντέμ, φιλεντέμ, άμαν άμαν
τουρκοπούλα ο φερετζές σου
κρύβει μέσα τσ'ομορφιές σου
Εεε... Μια τουρκοπούλα στο τζαμί
Αλλάχ, Αλλάχ φωνάζει μωρό μου
κι όταν θα πεί το Φιλεντέμ
μεσ'τηνκαρδιά με σφάζει
Φιλεντέμ, φιλεντέμ, φιλεντέμ
Εεε... Μια τουρκοπούλα στο τζαμί
Αλλάχ, Αλλάχ φωνάζει μωρό μου
κι όταν θα πεί το Φιλεντέμ
μεσ'τηνκαρδιά με σφάζει
Φιλεντέμ, φιλεντέμ, φιλεντέμ
φιλεντέμ, φιλεντέμ, άμαν άμαν
Τουρκοπούλα μου ωραία...
Τουρκοπούλα μου ωραία...
*ντοάς, μετάνοια, υπόκλιση (απής εγίνηκενε βουλευτής, του κάνουνε ούλοι ντοάδες)
Στη συνέχεια βρίσκουμε μία ηχογράφηση στις αρχές της δεκαετίας 1960 στην Αμερική, με τον Σκορδαλό και τον Γιάννη Παπαϊωάννου, με το μπουζούκι του μπάρμπα Γιάννη !!
Στα τέλη της δεκαετίας 1960 και στις αρχες '70 ο Νίκος Ξυλούρης το ηχογραφεί τουλάχιστον τρεις φορες, με διαφορετικές ενορχηστρώσεις, όπου μάλιστα κάνει και ένα αντιχρονισμό εξαιρετικής ευρηματικότητας στο ξεκίνημα του κουπλέ !!
Το τραγούδι πλέον έχει περάσει στην "αθανασία" αφου σήμερα πιά είναι μια μελωδία που την γνωρίζει ο κάθε Ελληνας και πάρα πολλοι ξένοι !! Οι στίχοι που το συνοδεύουν είναι διαφορετικοί και αυτο χρήζει επίσης έρευνας.
Πολλές είναι και οι μεταγενέστερες εκτελέσεις του "Φιλεντέμ". Μέσα σε αυτες και του Χανιώτη βιολάτορα, Κώστα Παπαδάκη ή Ναύτη
Η πληροφορία ότι το "Φιλεντέμ" συμπεριλαμβάνεται στην ταινία "Ζορμπάς" μάλλον είναι αναληθής... Υπάρχει σε κάποια άλλη ταινία
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στο ετήσιο περιοδικό "Εν Χανίοις" του 2014, που εκδίδει ο Δήμος Χανίων, ο Παναγιώτης Κλάδος αναφέρει μια άλλη εκδοχή για το τραγούδι όπως το θυμάται απο τον παπου του, του οποίου όμως η μελωδία ήταν άλλη...
17/10/2015
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στο ετήσιο περιοδικό "Εν Χανίοις" του 2014, που εκδίδει ο Δήμος Χανίων, ο Παναγιώτης Κλάδος αναφέρει μια άλλη εκδοχή για το τραγούδι όπως το θυμάται απο τον παπου του, του οποίου όμως η μελωδία ήταν άλλη...
17/10/2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου